Realizowanie dialogu społecznego w sposób rzeczywisty i wymierny wymaga posługiwania się argumentami merytorycznymi. Aby związki zawodowe mogły realizować to fundamentalne zadanie, konieczne jest przekazywanie im informacji niezbędnych i w odpowiednim zakresie, dla wypracowywania stanowisk przez organy je reprezentujące i podejmowania odpowiednich decyzji.
Prawo pracy przewiduje dla celów prowadzenia działalności związkowej, możliwość pozyskiwania informacji przez zakładowe organizacje związkowe, w szczególności od pracodawców. Rozwiązania takie mają różną postać1, zależną od danej sytuacji, jednak szczególnie interesujące jest rozwiązanie przewidziane w artykule 28 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych. Przytoczony przepis przewiduje, że pracodawca jest obowiązany udzielić na wniosek zakładowej organizacji związkowej informacji niezbędnych do prowadzenia działalności związkowej, w szczególności informacji dotyczących:
1) warunków pracy i zasad wynagradzania;
2) działalności i sytuacji ekonomicznej pracodawcy związanych z zatrudnieniem oraz przewidywanych w tym zakresie zmian;
3) stanu, struktury i przewidywanych zmian zatrudnienia oraz działań mających na celu utrzymanie poziomu zatrudnienia;
4) działań, które mogą powodować istotne zmiany w organizacji pracy lub podstawach zatrudnienia.
Pracodawca jest zobowiązany udzielić zakładowej organizacji związkowej żądanych informacji w terminie 30 dni od dnia otrzymania wniosku. J. Szmit2 słusznie zauważa, że pozyskiwanie informacji przez związek zawodowy ma silne uzasadnienie aksjologiczne wyrażające się w konstytucyjnej zasadzie funkcjonowania dialogu społecznego. Wskazana regulacja prawna jest bardzo istotnym instrumentem prowadzenia działalności związkowej, jednak nie została skonstruowana w sposób zupełny. Konieczne jest więc poczynienie pewnych istotnych uwag w tym zakresie. Mając na uwadze ograniczony charakter opracowania poczynione uwagi dotyczyć będą zagadnień płacowych, szczególnie istotnych dla pracowników i związków zawodowych.
Zadania ujęte w statucie
Przede wszystkim zauważyć należy, że żądane informacje powinny być związane
z prowadzoną „działalnością związkową”, a dodatkowo posiadać przymiot „niezbędności do prowadzenia działalności związkowej”. Jak słusznie zauważa A. Zwolińska3, podstawą do oceny jakie informacje są związane z prowadzoną działalnością związkową, będą zapisy statutu danego związku zawodowego, które będą bazować na przepisach ustawy. Statut bowiem określa, w nawiązaniu do ustawy o związkach zawodowych, zadania związku i ujmuje je jako np. obronę godności, praw i interesów pracowniczych (zawodowych i socjalnych) członków, a w szczególności: zabezpieczanie
1 przykładowo art. 2414 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy, przewiduje udzielanie przedstawicielom związków zawodowych informacji o sytuacji ekonomicznej pracodawcy w związku rokowaniami nad zawarciem układu zbiorowego pracy;
2 J. Szmit, Obowiązki informacyjne pracodawcy wobec przedstawicielstwa związkowego, Praca i Zabezpieczenie Społeczne, 2019, nr 11, s. 36-41;
3 A. Zwolińska, Prawo zakładowej organizacji związkowej do informacji [w:] red. Nauk. Z. Hajn, Związkowe przedstawicielstwo pracowników zakładu pracy, Warszawa 2012, s. 299 i nast.
praw pracowniczych w zakresie wykonywanej pracy zawodowej, wynagrodzenia, warunków socjalno-bytowych oraz bezpieczeństwa i higieny pracy, dążenie do zapewniania pracownikom warunków podnoszenia kwalifikacji zawodowych, ochronę interesów zdrowotnych, materialnych, socjalnych i kulturalnych członków Związku oraz ich rodzin, podejmowanie działań w duchu dialogu społecznego, zmierzających do zharmonizowania interesów pracodawcy z interesami pracowników1.
Tak sformułowane cele związku zawodowego stanowią przedmiot działalności związkowej, a w konsekwencji mogą stanowić podstawę do żądania informacji od pracodawcy, jeżeli dodatkowo zostanie wykazana dodatkowa przesłanka ustawowa tj. niezbędność dla prowadzenia działalności związkowej. W literaturze prawniczej można spotkać dwa odrębne stanowiska co do konieczności uzasadniania przez związek zawodowy niezbędności żądanej informacji; dlaczego dana informacja jest konieczna dla związku zawodowego i jego aktywności. K. W. Baran, konsekwentnie uznaje, że tylko związek zawodowy może określić jakie informacje są niezbędne dla prowadzenia działalności i nie ma konieczności uzasadniania swojego stanowiska2. Odmiennie na problem zapatruje się L. Florek3, formułując tezę, że gdyby tylko związek zawodowy decydował o tym jakie informacje są niezbędne, sformułowanie o „informacjach niezbędnych dla prowadzenia działalności związkowej” byłoby zbędne. Autor formułuje nawet tezę o możliwości odmowy udzielenia informacji przez pracodawcę związkowi zawodowemu, jeżeli nie jest możliwe uzasadnienie celu przekazania danej informacji w wymiarze działalności związkowej. Wydaje się jednak, że związek zawodowy żądając udzielenia informacji, celem prowadzenia dialogu wewnątrzzakładowego, czyni to każdorazowo w ściśle określonym celu, wynikającym z zadań związku zawodowego, określonym ramami statutu i dla potrzeb bieżącej działalności. W praktyce powoduje to, że żądane informacje będą związane z działalnością związkową i niezbędne dla jej prowadzenia, a pracodawca nie może odmówić udzielenia takiej informacji.
Jakich informacji można żądać?
Zauważyć należy, że zakres żądanej informacji na podstawie art. 28 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych jest stosunkowo szeroki, ponieważ zobowiązuje pracodawcę do udzielenia informacji na wniosek związku zawodowego, bez wskazywania jakie to mają być informacje. Zawarte w przepisie § 1 sformułowanie „w szczególności” jednoznacznie wskazuje, że dalsze wyliczenie ma charakter przykładowy, a związek zawodowy może oczekiwać przekazania każdej informacji, pod warunkiem wykazania jej „niezbędności dla prowadzenia działalności związkowej”. Przepis § 1 artykułu 28 ustawy zawiera wyliczenie przykładowe i jest to niestety sformułowanie dość ogólne. W orzecznictwie jednak, można spotkać się z ciekawymi orzeczeniami precyzującymi to pojęcie. Szczególnie interesujący jest wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 25 czerwca 2014 r.4, zgodnie z którym cyt.
„Przez pojęcie „informacji o zasadach wynagradzania” nie można rozumieć tylko informacji o przepisach regulujących kształtowanie wynagrodzeń, które przecież ze swej istoty są jawne i powszechnie dostępne. Informacja o zasadach wynagradzania obejmuje dane o konkretnie występujących w zakładzie pracy zjawiskach gospodarczych, o jego sytuacji finansowej, określonych funduszach, w tym zwłaszcza funduszu płac, czy nawet informacje o wysokości wynagrodzeń określonej grupy zawodowej lub o kształtowaniu się wynagrodzeń na określonych rodzajach stanowisk. Informacja „o zasadach wynagradzania” z natury rzeczy musi zawierać pewien stopień ogólności, jest więc czymś innym niż informacja o wysokości wynagrodzenia indywidualnego pracownika. Krótko mówiąc, dla realizacji ustawowych i statutowych zadań związku zawodowego wystarczające jest pozyskanie informacji przetworzonych w postaci danych statystycznych dotyczących zasad wynagradzania poszczególnych grup pracowników. W przypadku pracodawcy – płatnika składek na ubezpieczenia społeczne pracowników, o jakich mowa w art. 8 ust. 2a u.s.u.s., takie przetworzone informacje o przychodach uzyskiwanych z wykonania wymienionych w tym przepisie umów cywilnoprawnych nie są wystarczające do obliczenia i opłacenia należnych składek na ubezpieczenia społeczne poszczególnych osób.”
Prezentowany judykat silnie akcentuje możliwość pozyskiwania informacji nt. zasad, ale i sposobu kształtowania się wynagrodzeń w poszczególnych grupach zawodowych, co może mieć znaczenie dla prowadzonej aktywności związkowej. Organizacja związkowa może więc oczekiwać przekazania danych dotyczących struktury wynagrodzeń, minimalnych i maksymalnych stawek w poszczególnych grupach zawodowych. Interesujące może być zagadnienie praktycznego stosowania poszczególnych systemów i metod wynagradzania; zwłaszcza zagadnień związanych z premiowaniem pracowników. Analiza mechanizmów premiowych stosowanych przez pracodawcę jest możliwa po zapoznaniu się z rozwiązaniami instytucjonalnymi w tym zakresie jak np. określenie wysokości puli premiowej, podział puli premiowej pomiędzy poszczególne grupy zawodowe, kształtowanie prawa do premii poszczególnych grup zawodowych. Interesujące mogą być informacje związane z poszczególnymi składnikami całego systemu wynagradzania, ale i poszczególnych metod wynagradzania. Stąd też żądaniem związku zawodowego może być informacja o kwotach wypłaconych premii, nagród, honorariów czy dodatków, ze wskazaniem ilości osób jakim przyznano te świadczenia pieniężne.
Artykuł 28 ustawy o związkach zawodowych stanowi silny instrument pozyskiwania informacji nt. działalności zakładu pracy i podstawę do analiz i wielu decyzji podejmowanych przez związek zawodowy. Istotne jest jednak zwrócenie uwagi, że dla zgodnego z przeznaczeniem korzystania z tego przepisu, konieczne jest pamiętanie, że służy on pozyskiwaniu informacji niezbędnych dla prowadzenia działalności związkowej, realizowania dialogu społecznego i wypracowywania konsensusu w tak trudnej sferze jak relacje pracownicze i społeczna aktywność związkowa.
Autor: Łukasz Paroń, Okręgowy Inspektorat Pracy we Wrocławiu
Przypisy
1.przykładowo art. 2414 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy, przewiduje udzielanie przedstawicielom związków zawodowych informacji o sytuacji ekonomicznej pracodawcy w związku rokowaniami nad zawarciem układu zbiorowego pracy;
2. J. Szmit, Obowiązki informacyjne pracodawcy wobec przedstawicielstwa związkowego, Praca i Zabezpieczenie Społeczne, 2019, nr 11, s. 36-41;
3. A. Zwolińska, Prawo zakładowej organizacji związkowej do informacji [w:] red. Nauk. Z. Hajn, Związkowe przedstawicielstwo pracowników zakładu pracy, Warszawa 2012, s. 299 i nast.
4. Patrz § 6 Statutu NSZZ Solidarność; https://www.solidarnosc.org.pl/images/files/dokumenty/statut/STATUT_NSZZ_Solidarno_z_zaznaczonymi_zmianami_dokonanymi_podczas_XXIX_KZD_2018_tekst_jednolity.pdf
5. K.W.Baran, Komentarz do ustawy o związkach zawodowych; [w:] red. Nauk. K.W.Baran, Zbiorowe prawo pracy. Komentarz. Warszawa 2007;
6. L. Florek, Prawo związku zawodowego do informacji, Praca i Zabezpieczenie Społeczne 2010, nr 5, s. 3
7. sygn. akt III AUa 2078/13, LEX nr 1493722
Zdjęcia wykorzystane w artykule pochodzą z serwisu Canva
