Wypadek przy pracy

Wypadek przy pracy – jaka jest jego definicja, jakie powinno być postępowanie. Czyli wszystko co jest z tym związane.

Wypadek przy pracy – Definicja

Wypadek przy pracy to zdarzenie, do którego doszło podczas wykonywania pracy. W ślad za definicją w ramach obowiązującego prawa za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:

• podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych;
• podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia;
• w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.

Zdarza się, że wypadek przy pracy może nastąpić w innych sytuacjach niż podczas wykonywania pracy. W takim przypadku mamy do czynienia ze zdarzeniem uznawanym na równi z wypadkiem przy pracy i traktuje się to zdarzenie jak wypadek, któremu pracownik uległ:

• w czasie podróży służbowej w okolicznościach innych niż określone, chyba że wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które nie pozostaje w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań;
• podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony;
• przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje związkowe.^1,5

Rodzaje wypadków przy pracy

Ustawodawca wyróżnia następujące rodzaje wypadków przy pracy: 

• wypadek śmiertelny;
• wypadek ciężki;
• wypadek zbiorowy;
• wypadek powodujący czasową niezdolność do pracy.

Za śmiertelny wypadek przy pracy uważa się wypadek w wyniku którego nastąpiła śmierć w okresie nieprzekraczającym sześciu miesięcy od dnia wypadku.

Za ciężki wypadek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała, takie jak: utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności rozrodczej lub inne uszkodzenie ciała albo rozstrój zdrowia, naruszające podstawowe funkcje organizmu, a także choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna, całkowita lub częściowa niezdolność do pracy w zawodzie albo trwałe, istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała.

Za zbiorowy wypadek przy pracy uważa się wypadek, któremu w wyniku tego samego zdarzenia uległy co najmniej dwie osoby.^1,5

Obowiązek informowania przełożonego o wypadku przy pracy

Jeżeli stan zdrowia pracownika na to pozwala, powinien poinformować przełożonego niezwłocznie o wypadku przy pracy.³ Dopuszcza się również możliwość zgłoszenia przez świadków informacji o wypadku przy pracy.

Obowiązki pracodawcy

Zgodnie z art. 234 Kodeksu pracy pracodawca jest obowiązany przepisami prawa pracy do badania wypadku przy pracy. Pracodawca jest zobowiązany:

• podjąć niezbędne działania eliminujące lub ograniczające zagrożenie;
• zapewnić udzielenie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym;
• ustalić w przewidzianym trybie okoliczności i przyczyny wypadku;
• zastosować odpowiednie środki zapobiegające podobnym wypadkom;
• niezwłocznie zawiadomić właściwego okręgowego inspektora pracy i prokuratora o śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadku przy pracy oraz o każdym innym wypadku, który wywołał wymienione skutki, mającym związek z pracą, jeżeli może być uznany za wypadek przy pracy.^2,5

Należy wskazać również, że zgodnie z art. 234 Kodeksu pracy pracodawca ma obowiązek:

• prowadzić rejestr wypadków przy pracy;
• przechowywać protokół ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy wraz z pozostałą dokumentacją powypadkową przez 10 lat;
• pokryć koszty związane z ustalaniem okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy².

Badanie i ustalenie okoliczności wypadku przy pracy

Pracodawca ma obowiązek powołać zespół powypadkowy. W skład tego zespołu wchodzą specjalista do spraw bhp i przedstawiciel pracowników.

Powołany przez pracodawcę zespół powypadkowy po udzieleniu pierwszej pomocy poszkodowanemu przystępuje do ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku. W tym celu wykonuje niezbędne czynności do udokumentowania zdarzenia (np. zdjęcia, szkice), przesłuchuje świadków, przegląda zapisy kamer związane ze zdarzeniem. Po zebraniu niezbędnych informacji zespół sporządza protokół powypadkowy, nie później niż 14 dni od dnia otrzymania informacji o zdarzeniu. Przed zatwierdzeniem protokołu powypadkowego przez pracodawcę, jest on przedstawiany poszkodowanemu. Poszkodowany po zapoznaniu się z treścią protokołu ma prawo wnieść uwagi i zastrzeżenia do zapisów w treści protokołu oraz do dołączonych załączników. Wyjątek stanowi wypadek śmiertelny, w tym przypadku rodzina poszkodowanego może wnieść uwagi i zastrzeżenia. Wniesione uwagi i zastrzeżenia poszkodowanego / rodziny poszkodowanego (w przypadku śmierci poszkodowanego) dołącza się do protokołu i przekazuje zespołowi powypadkowemu. Zespół zapoznaje się z uwagami i zastrzeżeniami i, jeśli się z nimi zgadza, sporządza nowy protokół powypadkowy, uwzględniając uwagi i zastrzeżenia. Zdarza się, że wniesionych uwag i zastrzeżeń zespół powypadkowy nie uwzględnia i tym samym protokół powypadkowy pozostaje bez zmian. Po zatwierdzeniu i podpisaniu przez pracodawcę protokołu nie ma już możliwości wprowadzania zmian i korekty, a także dodawania załączników do tego dokumentu. W przypadku, gdy poszkodowany lub rodzina zmarłego poszkodowanego pracownika nie zgadza się z treścią protokołu może złożyć pozew do właściwego sądu pracy w zakresie sprostowania protokołu powypadkowego.

Skład zespołu powypadkowego

Okoliczności i przyczyny wypadku ustala powoływany przez pracodawcę zespół powypadkowy, w skład którego wchodzą:

• pracownik służby bezpieczeństwa i higieny pracy;
• społeczny inspektor pracy.

W przypadku, jeżeli u danego pracodawcy nie ma powołanej służby bezpieczeństwa i higieny pracy i na terenie zakładu pracy nie działają związki zawodowe oraz nie został wybrany społeczny inspektor pracy, to zgodnie z art. 237¹¹ § 1 Kodeksu pracy w skład zespołu powypadkowego wchodzi pracodawca lub pracownik zatrudniony przy innej pracy, któremu to pracodawca powierzył wykonywanie zadań służby bezpieczeństwa i higieny pracy lub specjalista spoza zakładu pracy.

Ponadto jeżeli u pracodawcy nie działa społeczna inspekcja pracy, to w skład zespołu powypadkowego wchodzi przedstawiciel pracowników posiadający aktualne zaświadczenie o ukończeniu szkolenia w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, zgodnie z przepisami dotyczącymi szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy. Jeżeli pracodawca nie może dopełnić obowiązku utworzenia zespołu powypadkowego w składzie dwuosobowym, ze względu na małą liczbę zatrudnionych pracowników to okoliczności i przyczyny wypadku ustala zespół powypadkowy, w skład którego wchodzi pracodawca oraz specjalista spoza zakładu pracy.³

Zabezpieczenie miejsca wypadku przy pracy

Do czasu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku pracodawca ma obowiązek zabezpieczyć miejsce wypadku w sposób wykluczający:

• dopuszczenie do miejsca wypadku osób niepowołanych;
• uruchamianie bez koniecznej potrzeby maszyn i innych urządzeń technicznych, które w związku z wypadkiem zostały wstrzymane;
• dokonywanie zmiany położenia maszyn i innych urządzeń technicznych, jak również zmiany położenia innych przedmiotów, które spowodowały wypadek lub pozwalają odtworzyć jego okoliczności.

Należy zwrócić uwagę, że zgodę na uruchomienie maszyn i innych urządzeń technicznych lub dokonanie zmian w miejscu wypadku wyraża pracodawca, w uzgodnieniu ze społecznym inspektorem pracy, po dokonaniu oględzin miejsca wypadku oraz po sporządzeniu, jeśli zachodzi potrzeba, szkicu lub fotografii miejsca wypadku.

Natomiast zgodę, w sytuacji zaistnienia wypadku śmiertelnego, ciężkiego lub zbiorowego wyraża pracodawca po uzgodnieniu z właściwym inspektorem pracy i prokuratorem. W razie zaistnienia wypadków przy pracy w zakładzie górniczym – pracodawca uzyskuje zgodę dopiero po uzgodnieniu z właściwym organem nadzoru górniczego.

Należy wskazać, że dokonywanie zmian w miejscu wypadku bez uzyskania zgody, jest dopuszczalne w sytuacji, gdy zachodzi konieczność ratowania osób lub mienia albo zapobieżenia grożącemu niebezpieczeństwu.³

Działania podejmowane przez zespół powypadkowy

Niezwłocznie po otrzymaniu informacji o wypadku przy pracy zespół powypadkowy jest obowiązany przystąpić do ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku i w szczególności:

• dokonać oględzin miejsca wypadku, stanu technicznego maszyn i innych urządzeń technicznych, stanu urządzeń ochronnych;
• zbadać warunki wykonywania pracy i inne okoliczności, które mogły mieć wpływ na powstanie wypadku;
• sporządzić szkic lub wykonać fotografię miejsca wypadku;
• wysłuchać wyjaśnień poszkodowanego, jeżeli stan jego zdrowia na to pozwala;
• zebrać informacje dotyczące wypadku od świadków wypadku;
• zasięgnąć opinii lekarza, a w razie potrzeby opinii innych specjalistów, w zakresie niezbędnym do oceny rodzaju i skutków wypadku;
• zebrać inne dowody dotyczące wypadku;
• dokonać prawnej kwalifikacji wypadku zgodnie z art. 3 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych;
• określić środki profilaktyczne oraz wnioski, w szczególności wynikające z oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy, na którym wystąpił wypadek.³

Zespół powypadkowy jest obowiązany wykorzystać materiały zebrane przez organy prowadzące śledztwo lub dochodzenie, jeżeli materiały te zostaną mu udostępnione.

Jeżeli wypadek miał rozmiary katastrofy albo spowodował zagrożenie dla bezpieczeństwa publicznego, zespół powypadkowy wykorzystuje ustalenia zespołu specjalistów, powołanego przez właściwego ministra, wojewodę lub organ sprawujący nadzór określony w art. 237¹⁴ Kodeksu pracy, do ustalenia przyczyn wypadku oraz wyjaśnienia problemów technicznych i technologicznych.³

Ustalenie okoliczności i przyczyn wypadku, który miał miejsce na terenie innego zakładu pracy

Ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku, który miał miejsce na terenie innego zakładu pracy, dokonuje zespół powypadkowy powołany przez pracodawcę poszkodowanego, w obecności przedstawiciela pracodawcy, na którego terenie miał miejsce wypadek.

Pracodawca, na którego terenie miał miejsce wypadek, w którym została poszkodowana osoba niebędąca jego pracownikiem, jest obowiązany w szczególności:

– zapewnić udzielenie pomocy poszkodowanemu;

– zabezpieczyć miejsce wypadku;

– zawiadomić niezwłocznie o wypadku pracodawcę poszkodowanego;

– udostępnić miejsce wypadku i niezbędne materiały oraz udzielić informacji i wszechstronnej pomocy zespołowi powypadkowemu ustalającemu okoliczności i przyczyny wypadku.

Na wniosek pracodawcy poszkodowanego pracownika pracodawca, na którego terenie miał miejsce wypadek, może ustalić okoliczności i przyczyny wypadku, a następnie dokumentację powypadkową przekazać pracodawcy poszkodowanego pracownika.³

Sporządzenie protokołu powypadkowego

Po ustaleniu okoliczności i przyczyn wypadku zespół powypadkowy sporządza – nie później niż w terminie 14 dni od dnia uzyskania zawiadomienia o wypadku – protokół ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy, zwany dalej „protokołem powypadkowym”, według wzoru ustalonego przez ministra właściwego do spraw pracy na podstawie art. 237 § 2 Kodeksu pracy.

Ustalenie okoliczności i przyczyn wypadku w terminie późniejszym niż określony 14 dni, wskutek uzasadnionych przeszkód lub trudności, wymaga podania przyczyn tego opóźnienia w treści protokołu powypadkowego.

Zespół powypadkowy sporządza protokół powypadkowy w niezbędnej liczbie egzemplarzy i wraz z pozostałą dokumentacją powypadkową doręcza niezwłocznie pracodawcy w celu zatwierdzenia.³

Złożenie zdania odrębnego do protokołu powypadkowego

Członek zespołu powypadkowego ma prawo złożyć do protokołu powypadkowego zdanie odrębne, które powinien uzasadnić.

W przypadku rozbieżności zdań członków zespołu powypadkowego o treści protokołu powypadkowego decyduje pracodawca.³

Uprawnienia poszkodowanego w procesie ustalenie okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy

Zespół powypadkowy jest obowiązany zapoznać poszkodowanego z treścią protokołu powypadkowego przed jego zatwierdzeniem.

• Poszkodowany ma prawo zgłoszenia uwag i zastrzeżeń do ustaleń zawartych w protokole powypadkowym, o czym zespół powypadkowy jest obowiązany pouczyć poszkodowanego.
• Poszkodowany ma prawo wglądu do akt sprawy oraz sporządzania z nich notatek i odpisów oraz kopii.
• Zespół powypadkowy zapoznaje z treścią protokołu powypadkowego członków rodziny zmarłego pracownika oraz poucza ich o prawie zgłaszania uwag i zastrzeżeń do ustaleń zawartych w protokole powypadkowym.³

Szczegółowe uzasadnienie w przypadku nieuznania wypadku za wypadek przy pracy – załączniki do protokołu powypadkowego

Stwierdzenie w protokole powypadkowym, że wypadek nie jest wypadkiem przy pracy albo że zachodzą okoliczności, które mogą mieć wpływ na prawo pracownika do świadczeń przysługujących z tytułu wypadku, wymaga szczegółowego uzasadnienia i wskazania dowodów stanowiących podstawę takiego stwierdzenia.

Do protokołu powypadkowego dołącza się zapis wyjaśnień poszkodowanego i informacji uzyskanych od świadków wypadku, a także inne dokumenty zebrane w czasie ustalania okoliczności i przyczyn wypadku, w szczególności pisemną opinię lekarza lub innych specjalistów, szkice lub fotografie miejsca wypadku, a także odrębne zdanie złożone przez członka zespołu powypadkowego oraz uwagi i zastrzeżenia, stanowiące integralną część protokołu powypadkowego.³

Zatwierdzenie protokołu powypadkowego

Protokół powypadkowy zatwierdza pracodawca nie później niż w terminie 5 dni od dnia jego sporządzenia. Pracodawca zwraca niezatwierdzony protokół powypadkowy, w celu wyjaśnienia i uzupełnienia go przez zespół powypadkowy, jeżeli do treści protokołu powypadkowego zostały zgłoszone zastrzeżenia przez poszkodowanego lub członków rodziny zmarłego wskutek wypadku pracownika albo protokół powypadkowy nie odpowiada warunkom określonym w rozporządzeniu.

Zespół powypadkowy, po dokonaniu wyjaśnień i uzupełnień, sporządza, nie później niż w terminie 5 dni, nowy protokół powypadkowy, do którego dołącza protokół powypadkowy niezatwierdzony przez pracodawcę.³

Doręczenie zatwierdzonego protokołu powypadkowego uprawnionym osobom

Zatwierdzony protokół powypadkowy pracodawca niezwłocznie doręcza poszkodowanemu pracownikowi, a w razie wypadku śmiertelnego – członkom rodziny zmarłego pracownika,

Protokół powypadkowy dotyczący wypadków śmiertelnych, ciężkich i zbiorowych pracodawca niezwłocznie doręcza właściwemu inspektorowi pracy.³

Zwrócenie pracodawcy protokołu powypadkowego z wnioskiem o ponowne ustalenie okoliczności i przyczyn wypadku

Protokół powypadkowy dotyczący wypadków śmiertelnych, ciężkich i zbiorowych, zawierający ustalenia naruszające uprawnienia pracownika albo nieprawidłowe wnioski profilaktyczne, może być zwrócony pracodawcy przez właściwego inspektora pracy, z uzasadnionym wnioskiem o ponowne ustalenie okoliczności i przyczyn wypadku.³

Przed zatwierdzeniem protokołu zespół powypadkowy jest obowiązany zapoznać z treścią protokołu poszkodowanego pracownika, a w razie wypadku śmiertelnego – uprawnionego członka rodziny pracownika, który ma prawo zgłoszenia uwag i zastrzeżeń do ustaleń zawartych w protokole. ⁴

Poszkodowany pracownik lub uprawniony członek rodziny zmarłego poszkodowanego pracownika, może wystąpić do właściwego rejonowego sądu pracy z powództwem o ustalenie i sprostowanie protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy w myśl art. 189 Kodeksu postępowania cywilnego (Dz.U.2018.1360, z późn. zm.). Należy podkreślić, że o podobną procedurę może w imieniu i za zgodą pracownika poszkodowanego wystąpić działająca u pracodawcy organizacja związkowa.⁴

Świadczenia z tytułu wypadku przy pracy wynikające z Kodeksu pracy

Należy pamiętać, że w sytuacji, gdy przyczynę niezdolności do pracy stanowi wypadek przy pracy lub wypadek w drodze do pracy – poszkodowany pracownik zachowuje prawo do 100% wynagrodzenia i jest to zgodne z art. 92 § 1 pkt Kodeksu pracy.²

Pracownikowi, który uległ wypadkowi przy pracy, o którym mowa w art. 237 § 1 pkt 3 Kodeksu pracy, przysługują świadczenia z ubezpieczenia społecznego, określone w odrębnych przepisach. Ponadto pracownikowi, który uległ wypadkowi przy pracy, przysługuje od pracodawcy odszkodowanie za utratę lub uszkodzenie w związku z wypadkiem przedmiotów osobistego użytku oraz przedmiotów niezbędnych do wykonywania pracy, z wyjątkiem utraty lub uszkodzenia pojazdów samochodowych oraz wartości pieniężnych. Ważne jest też, aby pracownik pamiętał o odszkodowaniach dotyczących wypadku przy pracy i wynikających z ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Należą do nich:

• zasiłek chorobowy – dla ubezpieczonego, którego niezdolność do pracy spowodowana została wypadkiem przy pracy;
• świadczenie rehabilitacyjne – dla ubezpieczonego, który po wyczerpaniu zasiłku chorobowego jest nadal niezdolny do pracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja lecznicza rokują odzyskanie zdolności do pracy;
• zasiłek wyrównawczy – dla ubezpieczonego będącego pracownikiem, którego wynagrodzenie uległo obniżeniu wskutek stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu;
• jednorazowe odszkodowanie – dla ubezpieczonego, który doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu;
• jednorazowe odszkodowanie – dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty;
• renta z tytułu niezdolności do pracy – dla ubezpieczonego, który stał się niezdolny do pracy wskutek wypadku przy pracy;
• renta szkoleniowa – dla ubezpieczonego, w stosunku do którego orzeczono celowość przekwalifikowania zawodowego ze względu na niezdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie spowodowaną wypadkiem przy pracy;
• renta rodzinna – dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty uprawnionego do renty z tytułu wypadku przy pracy;
• dodatek do renty rodzinnej – dla sieroty zupełnej;
• dodatek pielęgnacyjny.¹

Przypisy:

1. Ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U.2022.2189 t.j. z dnia 2022.10.26  z późn. zm.).
2. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U.2023.1465 z dnia 31.07.2023).
3. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 1 lipca 2009 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy (Dz.U.2009.105.870 z dnia 2009.07.02).
4. Rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 24 maja 2019 r. w sprawie wzoru protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy (Dz.U.2019.1071 z dnia 2019.06.10).
5. Węgrzyn M.: Analiza danych dotyczących przyczyn wypadków przy pracy oraz liczby osób poszkodowanych w tych wypadkach w Polsce, w latach 2010-2015-Zeszyty Naukowe SGSP 2017, Nr 62 (tom 1)/2/2017, str. 185-201.

Opracowanie zdjęcia głównego, oraz pozostałych ilustracji: Maciej Ziegler SukcesStudio.pl