Działalność zakładowego funduszu świadczeń socjalnych reguluje ustawa z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (Dz.U. z 2023 r. poz. 998 ze zm. z 2023 r. poz. 1586) – dalej ustawa o zfśs. Stanowi ona, że pracodawcy prowadzący działalność w formie jednostek budżetowych
i samorządowych zakładów budżetowych tworzą taki fundusz, bez względu na liczbę zatrudnianych pracowników.
Odpisy na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych – ustawa Karta Nauczyciela
Algorytm wyliczenia odpisu na fundusz socjalny dla nauczycieli szkół publicznych zawarty został w art. 53 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (Dz.U. z 2023 r. poz. 984 ze zm. oraz z 2023 r. poz. 2005) – dalej KN.
Taki odpis dla nauczycieli dokonywany jest w wysokości ustalanej jako iloczyn planowanej, przeciętnej w danym roku kalendarzowym, liczby nauczycieli zatrudnionych w pełnym i niepełnym wymiarze zajęć (po przeliczeniu na pełny wymiar zajęć) skorygowanej w końcu roku do faktycznej przeciętnej liczby zatrudnionych nauczycieli (po przeliczeniu na pełny wymiar zajęć) i 110% kwoty bazowej, o której mowa w art. 30 ust. 3 KN, obowiązującej w dniu 1 stycznia danego roku.
Z odpisu na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych wypłacane jest nauczycielowi do końca sierpnia każdego roku świadczenie urlopowe w wysokości odpisu podstawowego. Ustalonego proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy i okresu zatrudnienia nauczyciela w danym roku szkolnym.
Dla nauczycieli będących emerytami, rencistami lub nauczycielami pobierającymi nauczycielskie świadczenie kompensacyjne dokonuje się odpisu na fundusz socjalny w wysokości ustalonej jako iloczyn planowanej, przeciętnej w danym roku kalendarzowym liczby nauczycieli będących emerytami lub rencistami oraz nauczycieli pobierających nauczycielskie świadczenie kompensacyjne, skorygowanej w końcu danego roku kalendarzowego do faktycznej, przeciętnej liczby tych nauczycieli i 42% kwoty bazowej, o której mowa w art. 30 ust. 3 KN, obowiązującej w dniu 1 stycznia danego roku.
Fundusz w szkole
Wyżej wymienione odpisy, łącznie z naliczonymi odpisami podstawowymi na pozostałych pracowników oraz emerytów, rencistów i nauczycieli pobierających nauczycielskie świadczenie kompensacyjne – byłych pracowników, stanowią jeden fundusz w szkole.
Termin przekazania odpisów na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych
Terminowość odprowadzania odpisów na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych reguluje art. 6 ust. 2 ustawy o zfśs. W myśl przywołanego przepisu równowartość dokonanych odpisów na dany rok kalendarzowy pracodawca przekazuje na rachunek bankowy funduszu w terminie do dnia 30 września tego roku, z tym że w terminie do dnia 31 maja tego roku przekazuje kwotę stanowiącą co najmniej 75% równowartości odpisów.
Odpowiedzialność wykroczeniowa za niedokonanie odpisów na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych
Za nieprzestrzeganie przepisów ustawy o zfśs przewidziano odpowiedzialność wykroczeniową. Art. 12a ust. 1 powyższego aktu prawnego przewiduje, że kto, będąc pracodawcą lub będąc odpowiedzialnym, w imieniu pracodawcy, za wykonywanie przepisów ustawy, nie wykonuje jej przepisów albo podejmuje działania niezgodne z jej przepisami, podlega karze grzywny. W sprawach tych orzeka się na podstawie wniosku pochodzącego od właściwego organu Państwowej Inspekcji Pracy w trybie określonym przepisami Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia.
Przepisy
Przepis art. 10 ust. 1 pkt 1 ustawy Prawo oświatowe stanowi, że do zadań organu prowadzącego szkołę należy w szczególności zapewnienie prawidłowych warunków jej działania. W myśl art. 68 ust. 1 pkt 5 tejże ustawy dyrektor szkoły dysponuje środkami określonymi w planie finansowym szkoły zaopiniowanym przez radę szkoły i ponosi odpowiedzialność za ich prawidłowe wykorzystanie. Zarówno dyrektor, jak i organ prowadzący odpowiadają za prawidłowe funkcjonowanie szkoły. Należy jednak zwrócić uwagę na to, że dyrektor szkoły praktycznie nie ma żadnego wpływu na pozyskanie środków finansowych niezbędnych do wykonywania zadań szkoły.
Tu pojawia się pytanie, czy w przypadku niezapewnienia środków na odpisy na zakładowy fundusz socjalny w szkole publicznej do odpowiedzialności za wykroczenie z art. 12a ust. 1 ustawy o zfśs należy pociągnąć dyrektora szkoły czy organ prowadzący? Zgodnie z art. 30 ust. 8 KN środki przeznaczone na odpis na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych dla nauczycieli zagwarantowane są przez państwo w dochodach jednostek samorządu terytorialnego. Z tytułu wykonywania zadań oświatowych gminy otrzymują m.in. część oświatową subwencji ogólnej.
Przepis art. 28 ust. 1 ustawy z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego stanowi, że kwotę przeznaczoną na część oświatową subwencji ogólnej dla wszystkich jednostek samorządu terytorialnego ustala się w wysokości łącznej kwoty części oświatowej subwencji ogólnej, nie mniejszej niż przyjęta w ustawie budżetowej w roku bazowym, skorygowanej o kwotę innych wydatków z tytułu zmiany realizowanych zadań oświatowych.
Co z tego wynika?
Brak możliwości zapewnienia przez dyrektora szkoły środków finansowych na dokonanie odpisu na zfśs skutkuje brakiem możliwości przypisania mu winy za popełnienie wskazanego czynu. Tym samym niezapewnienie przez organ prowadzący środków na odpis na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych dla nauczycieli w szkole publicznej wiąże się z popełnieniem wykroczenia z art. 12a ust. 1 ustawy o zfśs przez kierownika jednostki samorządu terytorialnego, np. wójta, burmistrza, starostę. W świetle przytoczonych powyżej przepisów ustawowych osoby te należy uznać za odpowiedzialne w imieniu pracodawcy za wykonywanie w tym zakresie przepisów ustawy o zfśs.
Naruszenie dyscypliny finansów publicznych – regionalna izba obrachunkowa
Ponadto takie postępowanie może także powodować konsekwencje w postaci pociągnięcia osoby działającej w imieniu organu prowadzącego do odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych. Takim naruszeniem będzie niewłaściwe rozdysponowanie środków publicznych.
W związku z tym każdy przypadek niezapewnienia przez organ prowadzący środków na odpis na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych dla nauczycieli powinien zostać zgłoszony do regionalnej izby obrachunkowej. Wskazany organ uprawniony jest do przeprowadzenia kontroli między innymi w zakresie prawidłowości rozdysponowania subwencji oświatowej przez jednostkę samorządu terytorialnego.
Nadzór nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego – wojewoda
Nadzór nad działalnością samorządu terytorialnego określa Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej oraz tzw. ustawy samorządowe. Przepis art. 171 ustawy zasadniczej stanowi, że działalność samorządu terytorialnego podlega nadzorowi z punktu widzenia legalności. Organami nadzoru nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego są Prezes Rady Ministrów i wojewodowie, a w zakresie spraw finansowych regionalne izby obrachunkowe. Uprawnienia nadzorcze wojewody wobec jednostek samorządu terytorialnego uregulowano w ustawie z dnia 23 stycznia 2009 r. o wojewodzie i administracji rządowej w województwie.
W myśl art. 3 ust. 2 tejże ustawy wojewoda kontroluje pod względem legalności, gospodarności i rzetelności wykonywanie przez organy samorządu terytorialnego zadań z zakresu administracji rządowej, realizowanych przez nie na podstawie ustawy lub porozumienia z organami administracji rządowej. Zgodnie z art. 12 cytowanej ustawy wojewoda sprawuje nadzór nad działalnością jednostek samorządu terytorialnego i ich związków na zasadach określonych w odrębnych ustawach. Ponadto nadzór wojewody nad działalnością takich jednostek przewidują przepisy ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym oraz ustawy z dnia 6 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa.
Postępowanie sądowe – związki zawodowe
Jednocześnie należy pamiętać, że przepis art. 8 ust. 3 ustawy o zfśs przyznaje związkom zawodowym prawo wystąpienia do sądu z roszczeniem o przekazanie należnych środków na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych.
Dlaczego warto należeć do Związku?
- Nie jesteś sam jeśli masz problemy w pracy,
- Działając w NSZZ „Solidarność” masz większą szansę na wynegocjowanie wyższych płac i lepszych warunków pracy,
- Zyskujesz pomoc w przypadku niesprawiedliwego traktowania, dyskryminacji, przemocy,
- Korzystasz z pomocy prawników i związkowych ekspertów,
- Jesteś aktywny i możesz pomagać innym.
