Wykorzystanie dronów w służbie bhp

Wykorzystanie dronów do różnych zastosowań staje się standardem. Jednak do czego można je wykorzystać w przypadku bhp?

Współcześnie trudno nam wyobrazić sobie świat XXII bez nowoczesnych technologii, które zostały przeniesione do świata cywilnego z wojska. Przykładem takim są drony, które w armii są wykorzystywane do przeprowadzania rekonesansu na polach bitwy, niszczenia pojazdów itp.

Wersje cywilne dronów dały nam możliwość dokumentowania otaczającej nas rzeczywistości w formie zdjęć czy filmów wideo. Dynamiczne i ciekawe ujęcia z powietrza błyskawicznie przykuwają uwagę. Filmy i zdjęcia wykonane z dronów są świetnym materiałem do wykorzystania w publikacjach, a także stanowią pamiątkę z różnego rodzaju imprez rodzinnych, okolicznościowych lub jako pamiątka z wypadu na wczasy.

Bezzałogowy statek powietrzny potocznie nazywany dronem, czyli UAV (unmanned aerial vehicle) w swej najprostszej definicji jest maszyną, która nie wymaga do lotu załogi obecnej na pokładzie, nie ma możliwości zabierania pasażerów i jest pilotowany zdalnie lub wykonuje lot autonomicznie. W rzeczywistości sam statek powietrzny potrzebuje do działania dodatkowych zasobów i urządzeń. Urządzenia te w postaci kontrolera z monitorem lub kontrolera i gogli wzajemnie się komunikują umożliwiając pilotowi wykonanie powierzonego mu zadania.

Po pierwsze – przepisy

Zanim przejdziemy do omawiania przydatności dronów w usługach warto wspomnieć o obowiązujących przepisach oraz wymogach jakie nakłada na nas polskie prawo oraz obowiązek posiadania polisy OC. Aby korzystać z Bezzałogowego Statku Powietrznego należy stać się użytkownikiem Przestrzeni Powietrznej w związku z czym obowiązują nas pewne zasady regulujące wykorzystywanie BSP. Osoby, które nie przestrzegają obowiązujących przepisów podczas wykonywania lotów, muszą liczyć się z grzywną, karą ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności, w zależności od sytuacji, do jakiej doprowadziły.

Od dnia 31 grudnia 2020 roku obowiązują nowe europejskie przepisy dotyczące użytkowania dronów. Loty Bezzałogowymi Statkami Powietrznymi można wykonywać w trzech kategoriach. Poniżej przedstawiono aktualnie obowiązujące kategorie:

1. Kategoria Otwarta – jest kategorią o niskim ryzyku, oznacza to, że nie trzeba składać oświadczeń lub uzyskiwać zezwoleń od Urzędu Lotnictwa Cywilnego. W tej kategorii można wykonywać operacje w zasięgu widoczności wzrokowej pilota lub z pomocą obserwatora (VLOS), dronami o masie poniżej 25 kg w odległości nie większej niż 120 metrów od najbliższego punktu powierzchni ziemi. Wymagana jest rejestracja w systemie ULC operatorów SBSP, którzy posiadają drony o masie powyżej 250g lub są wyposażone w czujnik do zbierania danych (np. kamerę).
2. Kategoria Szczególna – jest przeznaczona dla operacji o średnim ryzyku, której parametry lotu wychodzą poza kategorię „otwartą” (np. lot poza zasięgiem wzroku operatora BVLOS). Wykonanie operacji będzie wymagało weryfikacji oraz w niektórych przypadkach zgody Urzędu Lotnictwa Cywilnego. Wykonując operacje w kategorii szczególnej należy dokonać rejestracji operatorów SBSP w systemie ULC. W kategorii szczególnej można wykonywać operacje SBSP po spełnieniu wybranego wariantu:

a) złożenia oświadczenia o operacji zgodnej ze scenariuszem standardowym (STS) lub krajowym scenariuszem standardowym (NSTS);

b) otrzymania zezwolenia na operacje w kategorii szczególnej;

c) uzyskania certyfikatu LUC.

3. Kategoria Certyfikowana – jest kategorią o wysokim ryzyku, operacje wymagają certyfikacji BSP na podstawie rozporządzenia (UE) 2019/945. W stosownych przypadkach, jeżeli właściwy organ, w oparciu o ocenę ryzyka uzna to za konieczne może być również wymagana certyfikacja operatora oraz uzyskanie licencji przez pilota bezzałogowego statku powietrznego. Operacje klasyfikuje się w kategorii certyfikowanej wyłącznie wówczas, gdy spełnione są następujące warunki:

a) nad zgromadzeniami osób;

b) wiąże się z przewozem osób;

c) wiąże się ona z przewozem materiałów niebezpiecznych, które w razie wypadku mogą stanowić wysokie ryzyko dla osób trzecich.

OC od drona?

Zgodnie z obowiązującym prawem unijnym dla dronów, które weszło w życie w całej Unii Europejskiej – pilot powinien mieć wykupioną polisę OC jeśli użytkuje maszynę powyżej 20 kg jej masy własnej. Obowiązek ten wynika wprost z rozporządzenia wykonawczego Komisji (UE) 2019/947. Prawo polskie, a dokładnie ustawa o Prawie Lotniczym i wydawane do niego rozporządzenia – mogą wpłynąć na obowiązek posiadania ubezpieczenia OC dla pilotów użytkujących sprzęt również o mniejszej wadze. Obowiązek ten będzie obejmował drony już od masy 250 g wzwyż. Taką decyzję podjął Urząd Lotnictwa Cywilnego. Na dzień publikacji artykułu powyższa decyzja nie ma jeszcze umocowania prawnego do momentu gdy nie zostanie ona opublikowana w ustawie o Prawie Lotniczym.

Dlaczego polisa OC jest zalecana jako dobrowolne ubezpieczenie? Urząd Lotnictwa Cywilnego od lat angażuje się w propagowanie bezpiecznego i odpowiedzialnego latania dronami. Wystarczy sobie wyobrazić sytuację gdy nawet niewielki kilogramowy dron spada komuś na głowę z wysokości 120 metrów lub mniejszej, wywołuje pożar w lesie lub uszkadza zabytkowy budynek? Przykładem tutaj może być zdarzenie z 2020 r. jakie miało miejsce na Rynku Głównym w Krakowie, gdzie amatorsko użytkowany dron przez obcokrajowca (obywatela Ukrainy) wymknął się spod kontroli i spadł na dach Bazyliki Mariackiej. Pilotowi postawiono zarzut ograniczenia wolności do 5 lat. Wielu pilotów nie stroni od latania w terenie zabudowanym, a jeszcze więcej zapomina, że wykonuje lot sprzętem masowej produkcji, który może ulec awarii lub nieszczęśliwemu wypadkowi nawet nie z winy samego pilota.

Gdzie znajdują zastosowanie drony?

Bezzałogowe statki powietrze (BSP) z powodu swojej wielkości, zwinności oraz możliwości pokonywania niestandardowych i trudnych tras, wykorzystywane są w wielu branżach, np. branża związana z inspekcjami bezpieczeństwa i higieny pracy m.in. w budownictwie. W jaki sposób możemy wykorzystywać tę technologię w służbie BHP?

Jednym z głównych celów wykorzystania dronów ku zwiększaniu bezpieczeństwa jest inspekcja miejsca pracy, które obejmuje duży obszar geograficzny. Oszczędza to wiele czasu, ponieważ dokładna kontrola wymaga przejścia całego terenu. Bezzałogowy statek powietrzny może to zrobić bardzo szybko i jednocześnie wysyłać obraz w czasie rzeczywistym do biura. Jest to sprawniejszy i dokładniejszy sposób przedstawiania i analizowania warunków na placu niż przy pomocy personelu naziemnego. Wykorzystanie szczególnie podczas realizacji projektów infrastrukturalnych, które rozciągają się na znacznych obszarach przynosi znaczne korzyści i pozwala zaoszczędzić czas szczególnie jeżeli chodzi o nadzór/postęp prowadzonych prac budowlanych.

Gdzie człowiek nie może tam pośle … drona

Często aby dokładnie ocenić zagrożenie potrzeba dokonać obserwacji poprzez inspektora w miejscach wysokiego ryzyka. Przy użyciu dronów można wykryć niebezpieczne warunki, materiały, a także konstrukcje, nie narażając tym samym pracownika kontroli BHP na ewentualne zagrożenie. Wykorzystanie dronów ma zastosowanie w przeglądach konserwacyjnych drapaczy chmur, mostów i wież, do których dostęp może być kosztowny i stwarzać ryzyko upadku pracownika z wysokich budynków. Przykładem takim było wykorzystanie drona przez inspektora pracy w Suwałkach w trakcie kontroli związanej z badaniem śmiertelnego wypadku przy pracy. Dron został użyty celem sprawdzenia miejsca prowadzenia robót przez poszkodowanego przed jego upadkiem z dachu, gdzie wykonywał prace dekarskie na wysokości ponad 10 metrów nad poziomem gruntu. Wykorzystanie BSP pozwoliło inspektorowi pracy ustalić dokładne miejsce prowadzenia robót, zebrać dokumentację zdjęciową oraz filmową, a także przenalizować ślady oraz narzędzia pozostawione przez poszkodowanego bez wchodzenia na dach.

Inspekcje dronów w branży budowlanej

Najważniejszym celem inspekcji dronów w branży budowlanej jest zebranie, przeanalizowanie oraz w pełni zrozumienie, gdzie należy wprowadzić ulepszenia, aby zapobiegać obrażeniom i śmierci. Inną przyczyną stosowania bezzałogowych statków powietrznych w tej dziedzinie jest planowanie projektów budowlanych. Przykładem takiego zastosowania drona był test przeprowadzony 22 września 2021 r. w Kielcach, gdzie odbył się pierwszy w Polsce testowy lot dronów kontrolujących bezpieczeństwo na budowie. Testy odbyły się na budowie Świętokrzyskiego Kampusu Laboratoryjnego Głównego Urzędu Miar. W powyższym teście brali udział przedstawiciele Państwowej Inspekcji Pracy oraz Urzędu Dozoru Technicznego.

Nadzór w branży budowlanej zyskuje poważnego sojusznika w postaci możliwości obserwacji z powietrza placu budowy. Inspekcja z wykorzystaniem drona jest szybka, skuteczna i tania. Podczas rady budowy inspektor nie musi polegać wyłącznie na pisemnych raportach. Prezentuje wizualizacje, a zdjęcia z drona nie pozostawiają miejsca na wątpliwości co do jakości i terminowości wykonanych robót oraz przestrzegania przepisów z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy przez firmy wykonujące prace budowlane na danej budowie. Błyskawiczny monitoring prac budowlanych z lotu ptaka to pierwsza i najbardziej oczywista możliwość. Pamiętajmy jednak, że sama maszyna latająca i surowe zdjęcia to najwyżej połowa sukcesu. Dane z nalotu trzeba przetworzyć i przekształcić do formatu dostępnego dla wszystkich interesariuszy projektu.

Termowizja

Drony wyposażone w kamery termowizyjne w przypadku placów budów mogą być również wykorzystywane do kontroli ubytków cieplnych od budownictwa jednorodzinnego po budynki mieszkalne wielorodzinne czy inne obiekty wielkogabarytowe. Obraz z kamery termicznej pozwala nam w czasie rzeczywistym ocenić czy izolacja budynku została wykonana w sposób prawidłowy i zgodnie z projektem. Termowizja w BSP pozwala również sprawdzić działanie paneli fotowoltaicznych instalowanych na budynkach lub farmach woltaicznych. Prawidłowo działające moduły instalacji fotowoltaicznej powinny mieć taki sam rozkład temperatury na całej wielkości panelu. Obraz uzyskany przy pomocy kamery pozwala ocenić czy występują odchyły od normy podanej przez producenta.

Wykorzystanie dronów – Podsumowanie

Zakup drona jest poważną inwestycją. Koszt specjalistycznego sprzętu do zastosowań profesjonalnych wraz z niezbędnym osprzętem, oscyluje w okolicy 100 tysięcy złotych. Dodajmy do tego koszt specjalistycznego oprogramowania, koszt kursu pilotażu, chociaż niezbędny, przy wyżej wymienionych stanowi niewielki procent. Jednak wyszkolony pilot BSP jest niezbędny do obsługi urządzenia, dochodzi więc koszt jego wynagrodzenia.

W przypadku firmy państwowej lub jednostki samorządowej decyzja, dotycząca zakupu własnego drona czy korzystania z usług firm zewnętrznych jest obarczona szeregiem wymogów formalnych. Należy więc zadać sobie pytanie: Czy warto ponieść powyższe koszty celem poprawy jakości bezpieczeństwa i higieny pracy, zmniejszenia liczby wypadków na budowach oraz ceny ludzkiego życia w przypadku akcji poszukiwawczych lub ratunkowych. Według mnie tak, ponieważ ludzkie życie jest bezcenne. Technologia rozwija się na tyle szybko, że ceny urządzeń spadają. Najprostszego drona do celów nadzorczo-monitorujących można nabyć już za cenę około 10 tysięcy złotych.

Autor: Krzysztof Szóstka, Okręgowy Inspektorat Pracy w Białymstoku

Zdjęcia do artykułu, oraz opracowanie zdjęcia głównego: Maciej Ziegler SukcesStudio.pl