Zmiany w energetyce, czy na lepsze?

Wraz z dniem 26 października 2020 za sprawą Rozporządzenia Ministra Klimatu z dnia 24 września 2020 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach energetycznych weszło w życie nowe Rozporządzenie Ministra Energii z dnia 28 sierpnia 2019 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach energetycznych. Zmiany w przepisach wynikają z wielu dyskusji zarówno społecznych jak również branżowych mających na celu poprawę bezpieczeństwa osób zajmujących się eksploatacją urządzeń energetycznych oraz eksploatowanych urządzeń.

Nowe rozporządzenie

Jedną z głównych zmian jakie weszły w życie to rezygnacja z określenia „prowadzący eksploatację” na rzecz pracodawcy. Przywrócono definicje takie jak m. in. poleceniodawca, koordynujący, dopuszczający, kierujący zespołem i zespół, czyli definicje które nie zostały ujęte w rozporządzeniu po jego nowelizacji w 2013 roku. Pojawiły się również dwie nowe definicje tj. odstępu ergonomicznego oraz urządzenia energetycznego powszechnego użytku. Odstępem ergonomicznym definiujemy odstęp w powietrzu dopuszczający w ograniczonym zakresie błędy ruchowe i błędy w ocenie odległości przy prowadzeniu prac przy minimalnej odległości zbliżenia, przy uwzględnieniu rodzaju czynności wykonywanych przez osobę, jak i używanych narzędzi. Natomiast urządzeniami energetycznymi powszechnego użytku definiujemy urządzenia energetyczne przeznaczone na indywidualne potrzeby ludności lub używane w gospodarstwach domowych.

Sprecyzowano również definicję prac eksploatacyjnych, które wg. nowo obowiązującego rozporządzenia są pracami wykonywanymi przy urządzeniach energetycznych z zachowaniem zasad bezpieczeństwa i wymagań ochrony środowiska w zakresie:

• obsługi, mające wpływ na zmiany parametrów pracy obsługiwanych urządzeń energetycznych,
• konserwacji, związane z zabezpieczeniem i utrzymaniem wymaganego stanu technicznego urządzeń energetycznych,
• remontów urządzeń energetycznych związanych z usuwaniem usterek i awarii, w celu doprowadzenia ich do wymaganego stanu technicznego,
• montażu, niezbędne do instalowania i przyłączania urządzeń energetycznych,
• kontrolno-pomiarowym, niezbędne do dokonania oceny stanu technicznego, parametrów eksploatacyjnych, jakości regulacji i sprawności energetycznej urządzeń energetycznych.

Nowe rozporządzenie precyzuje wielokrotnie sygnalizowane problemy z dopuszczeniem do wykonywania prac osób nie posiadających świadectw kwalifikacyjnych, w celu przyuczenia do zawodu, reprezentujących organy nadzoru i prowadzących specjalistyczne prace serwisowe oraz problemy z wykonywaniem prac pomocniczych nie będącymi pracami eksploatacyjnymi. Obecnie rozporządzenie dopuszcza możliwość wykonywania prac eksploatacyjnych przy urządzeniach energetycznych przez osoby nie posiadające świadectw kwalifikacyjnych, w celu przyuczenia do zawodu, reprezentujące organy nadzoru i prowadzące specjalistyczne prace serwisowe, wyłącznie pod nadzorem osób upoważnionych. Nowe rozporządzenie nakłada na pracodawcę obowiązek określenia wykazu prac pomocniczych przy urządzeniach energetycznych, które mogą być wykonywane przez osoby nie posiadające uprawnień. Do prac niebędącymi pracami eksploatacyjnymi, zaliczono w szczególności takie jak prace budowlane, malarskie, porządkowe, pielęgnacyjne, transportowe oraz związane z obsługą sprzętu zmechanizowanego. Osoby te mogą również wchodzić w skład zespołów wykonujących prace eksploatacyjne. Jednak to pracodawca powinien określić sposób organizacji i nadzoru prac pomocniczych przy urządzeniach energetycznych.

Rozszerzono również obszar, gdzie rozporządzenia nie stosuje się, są to m. in. prace przy urządzeniach energetycznych związanych z ruchem drogowym i żeglugą, prace naukowo-techniczne prowadzone w jednostkach do tego powołanych oraz prace przy urządzeniach i instalacjach gazowych w zakresie uregulowanym przepisami dotyczącymi sieci gazowych.

Eksploatacja po nowemu

Jak już wcześniej wspomniałem zrezygnowano z określenia prowadzącego eksploatację na rzecz pracodawcy. W tą myśl nałożono na pracodawcę obowiązek sporządzenia instrukcji eksploatacji urządzenia energetycznego lub grup urządzeń energetycznych i zapewnienia bieżącej aktualizacji tej instrukcji oraz upoważnienia osób do wykonywania w jego imieniu określonych czynności lub prac eksploatacyjnych wraz z prowadzeniem wykazu tych osób.

Prace eksploatacyjne przy urządzeniach elektroenergetycznych mogą być wykonywane pod napięciem, w pobliżu napięcia oraz przy wyłączonym napięciu. Prace te wykonuje się z zastosowaniem metod i środków ochronnych zapewniających bezpieczeństwo pracy. Minimalne odstępy w powietrzu wyznaczające zewnętrzna granicę strefy pracy dla poszczególnych napięć znamionowych urządzenia, pozostały nie zmienione. Stosując minimalne odstępy należy również uwzględnić odstęp ergonomiczny, czyli odstęp w powietrzu dopuszczający w ograniczonym zakresie błędy ruchowe i błędy w ocenie odległości przy prowadzeniu prac przy minimalnej odległości zbliżenia, przy uwzględnieniu rodzaju czynności wykonywanych przez osobę, jak i używanych narzędzi. To pracodawca określa warunki prowadzenia i nadzoru prac wykonywanych przy urządzeniach elektroenergetycznych, wymagających użycia sprzętu zmechanizowanego, z uwzględnieniem zachowania odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa. Należy pamiętać, że organizując strefę pracy w pobliżu napięcia, trzeba wziąć pod uwagę zapewnienia nieprzekroczenia żadną częścią ciała, odzieży, narzędziem lub jego elementem, minimalnych odstępów w powietrzu wyznaczających zewnętrzna granicę strefy pracy. Przed rozpoczęciem prac pod napięciem lub w pobliżu napięcia osoby skierowane do tych prac należy zapoznać z instrukcją określającą technologię, wymagania narzędziowe oraz środki ochronne, które stosuje się podczas prowadzenia tych prac.

Przed przystąpieniem do prac przy urządzeniach elektroenergetycznych wyłączonych z pod napięcia, wyłącza się napięcie w sposób uniemożliwiający pojawienie się napięcia na odłączonych urządzeniach. Instrukcja eksploatacji winna określać sposób zabezpieczenia przed przypadkowym lub celowym załączeniem napięcia przed przystąpieniem do prac przy urządzeniach elektroenergetycznych odłączonych od napięcia.

Pracodawca również ustala sposób ewidencjonowania i kontroli oraz przechowywania sprzętu ochronnego elektroizolacyjnego oraz wskazującego napięcie. Sprzęt ochronny elektroizolacyjny oraz wskazujący napięcie ewidencjonuje się i poddaje okresowym próbom i badaniom w sposób określony w dokumentacji producenta.

Wraz z nowym rozporządzeniem zmieniono wykaz prac eksploatacyjnych przy urządzeniach energetycznych, stwa­rzających możliwość wystąpienia szczególnego zagrożenia dla zdrowia lub życia ludzkiego, zaliczając do nich w szczególności prace m. in. prace :

• z zakresu konserwacji, remontów, montażu, kontrolno-pomiarowe, wykony­wane w pobliżu nieosłoniętych urządzeń elektroenergetycznych lub ich części, znajdujących się pod napięciem,
• z zakresu konserwacji, remontów, montażu, kontrolno-pomiarowe przy urzą­dzeniach elektroenergetycznych odłączonych od napięcia, lecz uziemionych w taki sposób, że żadne z uziemień nie jest widoczne z miejsca wykonywania pracy,
• w wykopach lub na wysokości,
• z zakresu konserwacji, remontów, kontrolno-pomiarowe, wykonywane przy urządzeniach elektroenergetycznych znajdujących się pod napięciem, z wy­łączeniem prac wykonywanych stale przez osoby upoważnione w ustalonych miejscach pracy na podstawie instrukcji eksploatacji,

• z zakresu konserwacji, remontów, kontrolno-pomiarowe, wykonywane w wy­kopach lub rowach przy gazociągach i innych urządzeniach gazowniczych lub rurociągach sieci cieplnych,
• konserwacyjne, montażowe, demontażowe lub remontowe przy kolejowej sieci jezdnej trakcyjnej,
• związane z identyfikacją i przecinaniem kabli elektroenergetycznych,
• na rurociągach wody, pary wodnej, sprężonych gazów, cieczy o nadciśnieniu roboczym równym 50 kPa lub większym, wymagających demontażu armatu­ry lub odcinka rurociągu albo naruszenia podpór i zawiesi rurociągów,
• wymagające odkrycia kadłubów turbin, wymontowania wirników turbiny i generatora lub naprawy i wyważania tych wirników.

Aktualizacja zapisów dotyczących prac eksploatacyjnych

Nowe rozporządzenie aktualizuje również zapisy dotyczące prac eksploatacyjnych przy urządzeniach energetycznych, stwarzających możliwość wystąpienia szczególnego zagrożenia dla zdrowia lub życia ludzkiego. Obecnie rozszerzono katalog prac tych prac oraz doprecyzowano zakresy poszczególnych prac. Również w tym przypadku to pracodawca ustala i aktualizuje szczegółowy wykaz prac stwarzających możliwość wystąpienia szczególnego zagrożenia dla zdrowia lub życia ludzkiego, z uwzględnieniem przepisów wydanych na podstawie art. 237¹⁵ ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy oraz wyników identyfikacji zagrożeń i oceny ryzyka zawodowego związanego z zagrożeniami, które mogą wystąpić podczas wykonywania prac.

Również w zakresie wykonywania prac na podstawie polecenia pisemnego wprowadzono pewne zmiany. To pracodawca lub osoba przez niego upoważniona wydaje polecenie pisemne wykonania pracy. Pracodawca ma prawo określenia dodatkowych zakresów informacji, które powinny zostać umieszczone w poleceniu pisemnym. Wydłużono okres przechowywania polecenia pisemnego z 30 do 90 dni. Sposób rejestrowania, wydawania, przekazywania, obiegu i przechowywania poleceń pisemnych również ustala pracodawca.

Zmianie ulega też wykonywanie czynności i prac bez polecenia pisemnego. Obecnie bez polecenia pisemnego będzie dozwolone:

• wykonywanie czynności związanych z ratowaniem zdrowia lub życia ludzkiego lub środowiska naturalnego,
• zabezpieczanie przez osoby uprawnione mienia przed zniszczeniem,
• prowadzenie przez osoby uprawnione i osoby upoważnione prac eksploatacyjnych określonych w instrukcji eksploatacji ustalonych przez pracodawcę.

Należy pamiętać, iż w myśl nowych przepisów osobom usuwającym awarie przy urządzeniach w temperaturze powyżej 40^oC należy zapewnić profilaktyczne posiłki.

Zgodnie z przepisami nowego rozporządzenia organizując prace eksploatacyjne na polecenie pisemne, należy uwzględnić wymagania zawarte w instrukcjach eksploatacji urządzenia lub grupy urządzeń i instrukcjach organizacji bezpiecznej pracy. Zatem pracodawca lub osoba upoważniona przez pracodawcę wydając polecenie pisemne zapewnia:

• skoordynowania przez koordynującego wykonania prac związanych z ruchem urządzeń energetycznych,
• przygotowania i przekazania strefy pracy przez dopuszczającego,
• dopuszczenia do pracy przez dopuszczającego,
• rozpoczęcia i wykonanie pracy przez kierującego zespołem,
• zakończenie pracy i likwidację strefy pracy odpowiednio przez kierującego zespołem i dopuszczającego,
• rejestrowanie, w formie określonej przez pracodawcę, wymagań, o których mowa powyżej,
• ustalenie zasad wyznaczania koordynatora w rozumieniu art. 208 Kodeksu pracy, określenie jego zakresu obowiązków i sposobu ich realizacji.

Dość istotnym przepisem w nowym rozporządzeniu, jest przepis zabraniający łączenia więcej niż dwóch funkcji jednocześnie przy wykonywaniu prac na polecenie pisemne. Łączeniu nie mogą podlegać funkcje dopuszczającego i kierującego zespołem, wyjątek stanowią prace wykonywane w technologii prac pod napięciem. Zmiany te wynikają głownie z wielu pomyłek łączeniowych przy przygotowywaniu i przekazywaniu strefy pracy, gdy ta sama osoba łącząca dwie funkcję nie skorygowała własnych błędów łączeniowych w skutek czego często dochodziło do awarii powodujących uszkodzenia urządzeń energetycznych oraz zagrażającym życiu ludzkiemu.

Mając na uwadze wszystkie powyżej przedstawione zmiany w rozporządzeniu z pewnością przyczynią się do poprawy bezpieczeństwa i higieny pracy osób eksploatujących urządzenia energetyczne jak również przyczyni się to do zmniejszenia występowania awarii urządzeń energetycznych skutkujących dostawami energii elektrycznej oraz cieplnej.

Podstawy prawne:

1. Rozporządzenie Ministra Klimatu z dnia 24 września 2020 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach energetycznych (Dz. U. poz. 1649),
2. Rozporządzenie Ministra Energii z dnia 28 sierpnia 2019 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach energetycznych (Dz. U. poz. 1830),
3. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 28 marca 2013 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach energetycznych (Dz. U. poz. 492).