Urlop rodzicielski według nowych przepisów – z tego artykułu dowiesz się co się zmieniło w przepisach. Jakie przepisy obecnie obowiązują.
26 kwietnia 2023 r. weszły w życie przepisy ustawy z dnia 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.2023.641) wprowadzające nowe zasady udzielania urlopu rodzicielskiego. Skupię się jedynie na kilku zmianach, które były przedmiotem najczęściej kierowanych do Okręgowego Inspektoratu Pracy w Białymstoku pytań.
Wymiar urlopu rodzicielskiego?
Wymiar urlopu rodzicielskiego wydłużony został o 9 tygodni. Zgodnie z nowym brzmieniem regulacji art. 1821a § 1 pkt 1 Kodeksu pracy pracownicy – rodzice dziecka mają prawo do urlopu rodzicielskiego w celu sprawowania opieki nad dzieckiem w wymiarze do:
1) 41 tygodni (dotychczas 32 tygodnie) – w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie;
2) 43 tygodnie (dotychczas 34 tygodnie) – w przypadku urodzenia więcej niż jednego dziecka przy jednym porodzie.
Stosowanie tych zmian w praktyce okazało się trudne zarówno dla pracowników, jak i pracodawców. Nie pomógł w tym przekaz medialny, z którego potencjalni zainteresowani wywnioskowali, iż pracownik po wejściu w życie tych zmian, uprawniony jest do dodatkowych 9 tygodni urlopu rodzicielskiego. Podczas gdy sytuacja zainteresowanych nie jest tak oczywista. Przede wszystkim należy podkreślić, iż wskazany wyżej wymiar urlopu rodzicielskiego przysługuje obojgu rodzicom łącznie. Zgodnie bowiem z unormowaniem art. 1821a § 3 i 4 Kodeksu pracy urlop rodzicielski w powyższym wymiarze przysługuje łącznie obojgu pracownikom – rodzicom dziecka, z zastrzeżeniem, iż każdemu z pracowników – rodziców dziecka przysługuje wyłączne prawo do 9 tygodni urlopu rodzicielskiego z tego wymiaru.
Prawa tego nie można przenieść na drugiego z pracowników – rodziców dziecka. W praktyce więc z dodatkowych 9 tygodni urlopu rodzicielskiego skorzysta pracownik – ojciec dziecka, podczas gdy to mama najczęściej wykorzystuje przysługujące jej maksymalnie 32 tygodnie urlopu rodzicielskiego.
Przepisy przejściowe
Należy przy tym mieć na uwadze przepisy przejściowe ustawy z dnia 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw. Zgodnie z wytycznymi określonymi w dyrektywie UE z dnia 20 czerwca 2019 r. w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów, państwa członkowskie miały wdrożyć rozwiązania dyrektywy do krajowego porządku prawnego do 2 sierpnia 2022 r. Polska ustawa weszła w życie dopiero 26 kwietnia 2023 r.
Dlatego też w ustawie tej znalazły się przepisy przejściowe, które uwzględniałyby sytuację rodziców dzieci urodzonych pomiędzy 2 sierpnia 2022 r., a 25 kwietnia 2023 r.
I tak w myśl regulacji art. 34 tej ustawy pracownik, który w okresie od 2 sierpnia 2022 r. do dnia 26 kwietna 2023 r. miał prawo do urlopu rodzicielskiego albo jego części lub korzystał z urlopu rodzicielskiego albo jego części, udzielonego na podstawie przepisów Kodeksu pracy w brzmieniu obowiązującym przed 26.04.2023 r., ma prawo do skorzystania z urlopu rodzicielskiego w wymiarze obowiązującym od 26 kwietnia 2023 r., w tym ma prawo do 9 tygodni urlopu rodzicielskiego, do którego wyłączne prawo ma każdy z pracowników – rodziców dziecka. Część urlopu rodzicielskiego wynosząca 9 tygodni jest udzielana takiemu pracownikowi na zasadach, które obowiązują od 26 kwietnia 2023 r.
Tak więc pracownik uprawniony będzie do 9 tygodni urlopu rodzicielskiego tylko wówczas, jeżeli drugi z opiekunów dziecka – pracownik – w okresie od 2 sierpnia 2022 r. do dnia wejścia w życie nowych przepisów, czyli do dnia 26 kwietnia 2023 r. miał prawo do urlopu rodzicielskiego albo jego części lub korzystał z tego urlopu albo jego części udzielonego na podstawie przepisów Kodeksu pracy w brzmieniu dotychczasowym.
Przykład 1
W piśmie skierowanym do Okręgowego Inspektoratu Pracy w Białymstoku pracownik pyta, czy w przypadku, gdy dziecko urodziło się 04.04.2022 r., a żona pracownika wykorzystała urlop macierzyński i rodzicielski od 4.04.2022 r. do 02.04.2023 r., może on skorzystać z dodatkowych 9 tygodni urlopu rodzicielskiego
Biorąc pod uwagę przepis art. 34 ustawy pracownik ma prawo do 9 tygodni urlopu rodzicielskiego. Żona pracownika w okresie przejściowym korzystała bowiem z urlopu rodzicielskiego, co uprawnia pracownika ojca do 9 dodatkowych tygodni tego urlopu.
Co ważne jednak, gdy pracownik zakończył urlop rodzicielski przed 2 sierpnia 2022 r., nawet gdy dziecko nie ukończyło 6. roku życia, nie ma możliwości skorzystania z dodatkowych 9 tygodni urlopu rodzicielskiego. Pracownicy bazując na przepisie art. 1821c Kodeksu pracy, który stanowi, iż urlop rodzicielski udzielany jest nie później niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 rok życia, byli przekonani, że po wejściu w życiu nowych regulacji skorzystają jeszcze z 9 tygodni urlopu rodzicielskiego.
Jakie dodatkowe przepisy to regulują?
Nowelizacja Kodeksu pracy w zakresie udzielania urlopów rodzicielskich wprowadziła także nowe rozwiązania dotyczące możliwości skorzystania z tego urlopu niezależnie od pozostawania przez matkę dziecka w zatrudnieniu. W obowiązującym przed zmianą przepisów stanie prawnym skorzystanie z urlopu rodzicielskiego uzależnione było właśnie od pozostawania przez matkę w zatrudnieniu w dniu porodu i od wcześniejszego wykorzystania przez nią urlopu macierzyńskiego albo pobierania zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi tego urlopu. Natomiast zgodnie z art. 5 ust. 1 dyrektywy 2019/1158 prawo do urlopu rodzicielskiego ma być prawem indywidualnym każdego z rodziców. Nowe zasady udzielania urlopu rodzicielskiego sprawiają, że urlop rodzicielski stanowi indywidualne prawa każdego pracownika – rodzica dziecka, z tym zastrzeżeniem, że wyłączne prawo do 9 tygodni urlopu rodzicielskiego przysługuje każdemu z pracowników – rodziców dziecka.
Przykład 2
Pracownik ojciec dziecka urodzonego 04.04.2023 r. wystąpił do pracodawcy o udzielenie mu urlopu rodzicielskiego. Matka dziecka jest osobą bezrobotną.
Jeżeli dziecko urodziło się przed 26 kwietnia 2023 r., a żona pracownika nie pozostawała w tym czasie w zatrudnieniu, pracownik nie jest uprawniony do urlopu rodzicielskiego ani też do nieprzenoszonej 9-tygodniowej części tego urlopu.
Nowe przepisy w zakresie udzielania urlopów rodzicielskich uchyliły wymóg korzystania z tego urlopu lub przynajmniej jego pierwszej części w wymiarze 16 tygodni bezpośrednio po zakończeniu urlopu macierzyńskiego. Daje to pracownikom większą swobodę w planowaniu opieki nad dzieckiem. Zmieniła się także liczba części urlopu rodzicielskiego z 4 na 5 części.
Niewątpliwie wprowadzone regulacje ułatwiają zarówno korzystanie przez pracowników z urlopu rodzicielskiego, jak i ich udzielanie przez pracodawców. Natomiast, czy zachęcą one ojców do korzystania z urlopu rodzicielskiego pokaże praktyka.
Opracowanie zdjęcia głównego, oraz pozostałych ilustracji: Maciej Ziegler SukcesStudio.pl
