Rola związków zawodowych w Polsce w erze sztucznej inteligencji

Wstęp

Wraz z postępującą globalizacją i dynamicznym rozwojem technologii, Polska – podobnie jak inne kraje – staje przed nowymi wyzwaniami związanymi z wdrażaniem sztucznej inteligencji (SI) w różnych sektorach gospodarki. Automatyzacja pracy i rozwój nowych technologii wpływają na rynek pracy, strukturę zatrudnienia oraz relacje między pracodawcami a pracownikami. W tym kontekście rola związków zawodowych staje się szczególnie istotna. Tradycyjnie, związki zawodowe były instytucjami broniącymi praw pracowników, negocjującymi warunki pracy i płacy. Jednak w obliczu zmian wywołanych przez SI, muszą one na nowo określić swoją misję i strategie działania, by skutecznie chronić interesy pracowników w nowej rzeczywistości technologicznej.

W niniejszym artykule przyjrzymy się, jak rozwój sztucznej inteligencji wpływa na rynek pracy w Polsce, jakie wyzwania stawia przed związkami zawodowymi, oraz jakie działania mogą i powinny one podejmować, by adaptować się do nowych realiów.

Sztuczna inteligencja w Polsce – przegląd sytuacji

Krótka definicja sztucznej inteligencji i jej zastosowanie

Sztuczna inteligencja to systemy komputerowe, które potrafią wykonywać zadania wymagające „inteligentnego” zachowania, takie jak rozpoznawanie wzorców, uczenie się na podstawie doświadczeń, podejmowanie decyzji, czy przetwarzanie języka naturalnego. Zastosowanie SI w Polsce rośnie z każdym rokiem, szczególnie w sektorach takich jak bankowość, logistyka, przemysł produkcyjny i usługi.

W firmach produkcyjnych algorytmy sztucznej inteligencji są wykorzystywane do optymalizacji procesów produkcji, minimalizacji kosztów i automatyzacji zadań, które do tej pory były wykonywane przez ludzi. W sektorze finansowym, SI usprawnia analizy ryzyka, wykrywa oszustwa i personalizuje oferty dla klientów. W logistyce, inteligentne systemy pomagają zarządzać flotami pojazdów, monitorować łańcuchy dostaw oraz przewidywać popyt na usługi transportowe.

Zastosowania SI w firmach

W ciągu ostatnich kilku lat SI znalazła szerokie zastosowanie w firmach, w różnych branżach. Przykłady zastosowań SI obejmują:

• Automatyzację produkcji: Roboty i algorytmy mogą wykonywać powtarzalne zadania szybciej i efektywniej niż ludzie.
• Zarządzanie personelem: SI jest wykorzystywana do rekrutacji (np. przetwarzanie CV), oceny wydajności pracowników, a nawet podejmowania decyzji o zwolnieniach.
• Obsługę klienta: Chatboty oraz systemy oparte na sztucznej inteligencji pomagają firmom w automatyzacji interakcji z klientami.
• Zarządzanie logistyką: Algorytmy SI pomagają w optymalizacji procesów logistycznych, minimalizacji kosztów i poprawie efektywności dostaw. Wdrażanie tych technologii często prowadzi do poprawy efektywności, ale także do wyeliminowania tradycyjnych ról pracowniczych, które mogą zostać zastąpione przez automatyzację.

Polska jako rozwijający się rynek dla SI

Polska, choć nie jest jeszcze liderem we wdrażaniu SI, aktywnie inwestuje w rozwój tej technologii. W ostatnich latach rząd oraz sektor prywatny zaczęli dostrzegać korzyści wynikające z wdrożeń sztucznej inteligencji, takie jak zwiększenie efektywności produkcji, oszczędność kosztów oraz możliwość przewidywania zmian rynkowych.

W 2020 roku Polska przyjęła narodową strategię rozwoju sztucznej inteligencji, mającą na celu wspieranie innowacji technologicznych oraz adaptację rynku pracy do wyzwań związanych z SI. Zauważalne jest także rosnące zainteresowanie automatyzacją procesów w sektorze publicznym, takich jak administracja państwowa, co może zmienić strukturę zatrudnienia i wymagania kwalifikacyjne dla pracowników w administracji państwowej.

Wpływ sztucznej inteligencji na rynek pracy w Polsce

Rozwój sztucznej inteligencji i automatyzacja procesów pracy mają bezpośredni wpływ na strukturę zatrudnienia w Polsce. Z jednej strony, automatyzacja eliminuje potrzebę wykonywania niektórych zadań przez pracowników, co prowadzi do likwidacji miejsc pracy, zwłaszcza tych o charakterze rutynowym. Z drugiej strony, pojawiają się nowe miejsca pracy związane z obsługą i rozwojem nowych technologii, co wymaga jednak od pracowników posiadania zaawansowanych umiejętności technologicznych.

Według badań McKinsey & Company z 2018 roku, około 49% wszystkich zadań wykonywanych przez pracowników w Polsce mogłoby być zautomatyzowanych przy użyciu dostępnych technologii. Najbardziej narażone na automatyzację są sektory takie jak przemysł produkcyjny, transport, logistyka oraz handel detaliczny.

Jednym z kluczowych wyzwań związanych z wdrażaniem sztucznej inteligencji na rynku pracy jest konieczność przekwalifikowania pracowników. W miarę jak proste, powtarzalne zadania są zautomatyzowane, pracownicy muszą zdobywać nowe umiejętności, aby móc pracować na bardziej zaawansowanych stanowiskach, związanych z zarządzaniem technologią i analizą danych.

Związki zawodowe w Polsce muszą zatem stawić czoła konieczności wprowadzenia programów szkoleniowych i przekwalifikowania dla pracowników, aby przygotować ich do pracy w środowisku, które coraz bardziej zależy od technologii.

Wyzwania stojące przed związkami zawodowymi w erze sztucznej inteligencji

Głównym wyzwaniem dla związków zawodowych w Polsce jest ochrona miejsc pracy w obliczu automatyzacji. Wraz z rozwojem sztucznej inteligencji wiele stanowisk pracy, zwłaszcza tych o niskim poziomie wymaganych kwalifikacji, może zostać zastąpionych przez maszyny i algorytmy. Związki zawodowe muszą znaleźć sposób na negocjowanie z pracodawcami takich rozwiązań, które zminimalizują negatywny wpływ automatyzacji na zatrudnienie. Jednym z możliwych rozwiązań jest wprowadzenie tzw. „automatyzacyjnych pakietów socjalnych”, które zapewniałyby pracownikom zwalnianym w wyniku automatyzacji wsparcie finansowe oraz dostęp do programów przekwalifikowania zawodowego.

Innym wyzwaniem jest zapewnienie, że technologie sztucznej inteligencji są wdrażane w sposób sprawiedliwy i transparentny. Związki zawodowe mogą a nawet muszą odgrywać rolę w monitorowaniu procesów automatyzacyjnych, aby zagwarantować, że algorytmy i systemy oparte na SI nie są wykorzystywane do niesprawiedliwego traktowania pracowników. Przykładem mogą być systemy do monitorowania wydajności pracowników, które mogą naruszać ich prywatność oraz wprowadzać niepotrzebną presję. Systemy sztucznej inteligencji mogą zbierać ogromne ilości danych o pracownikach, co budzi obawy dotyczące nadużyć, takich jak dyskryminacja, nieuzasadnione zwolnienia czy inwigilacja.

Należy wskazać, że jeszcze w 2022 roku sporządzony został projekt ustawy o zmianie ustawy o związkach zawodowych, zgodnie z którym proponowane było rozszerzenie katalogu informacji, jakie pracodawca ma obowiązek przekazać na wniosek związków zawodowych. Informacje dotyczyły parametrów, zasad i instrukcji, na których opierają się algorytmy lub systemy sztucznej inteligencji, które mają wpływ na podejmowanie decyzji, a które mogą mieć wpływ na warunki pracy i płacy, dostępu do zatrudnienia i jego utrzymania, w tym profilowania.

Na ten moment po wpłynięciu projektu do Sejmu we wrześniu 2022 roku skierowano go do I czytania w dwóch komisjach, tj. w Komisji Cyfryzacji, Innowacyjności i Nowoczesnych Technologii oraz Komisji Polityki Społecznej i Rodziny. Na tym proces legislacyjny się zatrzymał. Należy wskazać, że po opublikowaniu projektu pojawiły się wątpliwości co do tego, czy zakres danych, jakich pozyskanie przez zakładowe organizacje związkowe miałaby umożliwić ustawa, obejmujące informacje dotyczące parametrów, zasad i instrukcji, na których opierają się algorytmy lub systemy sztucznej inteligencji, które mają wpływ na podejmowanie decyzji, a które mogą mieć wpływ na warunki pracy i płacy, dostęp do zatrudnienia i jego utrzymanie, w tym profilowanie, nie naruszałoby tajemnicy przedsiębiorstwa.

Związki zawodowe powinny zatem dążyć do wprowadzenia regulacji, które zapewnią pracownikom niezbędną wiedzę w zakresie konsekwencji i celach wdrażania sztucznej inteligencji do procesu pracy w danej firmie czy instytucji w stosunku do ogółu załogi nie naruszając jednocześnie tajemnicy przedsiębiorstwa, lecz koniecznym jest odpowiedzialna dyskusja, a nie zamrożenie projektu.

Nowe formy zatrudnienia a prawa pracowników

Wraz z rozwojem technologii pojawiają się nowe formy zatrudnienia, takie jak gig economy, w której pracownicy są zatrudniani na elastycznych warunkach za pośrednictwem platform cyfrowych. Pracownicy gig economy, tacy jak kierowcy Ubera czy dostawcy jedzenia, często nie mają dostępu do tradycyjnych form ochrony pracowniczej, takich jak ubezpieczenia zdrowotne, urlopy czy minimalne wynagrodzenie. Związki zawodowe muszą dążyć do zapewnienia, że także pracownicy zatrudnieni na elastycznych warunkach będą mieli dostęp do podstawowych praw pracowniczych. W tym celu mogą prowadzić kampanie na rzecz zmian legislacyjnych oraz negocjować układy zbiorowe, które obejmowałyby pracowników gig economy.

Rola związków zawodowych w Polsce w adaptacji pracowników do nowych technologii

Jednym z kluczowych zadań związków zawodowych w erze sztucznej inteligencji jest organizowanie szkoleń i programów przekwalifikowania dla pracowników. Związki zawodowe mogą współpracować z pracodawcami, instytucjami edukacyjnymi oraz rządem w celu stworzenia programów, które przygotują pracowników do pracy w nowych realiach technologicznych.

W Polsce istnieje kilka inicjatyw związanych z przekwalifikowaniem pracowników, które wspierają zmiany na rynku pracy wywołane przez rozwój technologii. Związki zawodowe mogą odgrywać kluczową rolę w ich promowaniu i wspieraniu, tak aby potencjalnie zagrożeni pracownicy nie stali się w przyszłości wykluczeni z rynku pracy.

Efektywna adaptacja pracowników do nowych technologii wymaga współpracy między związkami zawodowymi, pracodawcami oraz rządem. Związki zawodowe mogą działać jako mediatorzy między pracodawcami a pracownikami, pomagając w wypracowaniu rozwiązań, które zminimalizują negatywne skutki automatyzacji. Przykładem takiej współpracy może być tworzenie wspólnych funduszy szkoleniowych, z których pracownicy mogą korzystać, aby zdobyć nowe kwalifikacje. W wielu krajach związki zawodowe już teraz prowadzą negocjacje z pracodawcami w sprawie tworzenia funduszy szkoleniowych, które umożliwiają pracownikom zdobywanie nowych umiejętności, w celu adaptacji do zmieniającego się rynku pracy.

Podsumowanie

Rozwój sztucznej inteligencji stawia przed związkami zawodowymi liczne wyzwania, ale jednocześnie otwiera nowe możliwości. W miarę jak technologia zmienia charakter pracy, związki zawodowe muszą dostosować swoje strategie, aby sprostać nowym realiom. Przyszłość związków zawodowych w erze sztucznej inteligencji będzie zależała od ich zdolności do adaptacji i innowacyjności. W związku z rosnącą automatyzacją i wpływem technologii na pracowników, związki zawodowe mogą również zwiększyć swoje zaangażowanie w monitorowanie odpowiedzialności społecznej korporacji (CSR). Działania związane z CSR obejmują m.in. politykę zatrudnienia, odpowiedzialne zarządzanie, a także dbałość o pracowników i lokalne społeczności.

Dlaczego warto należeć do Związku?

• Nie jesteś sam jeśli masz problemy w pracy,
• Działając w NSZZ „Solidarność” masz większą szansę na wynegocjowanie wyższych płac i lepszych warunków pracy,
• Zyskujesz pomoc w przypadku niesprawiedliwego traktowania, dyskryminacji, przemocy,
• Korzystasz z pomocy prawników i związkowych ekspertów,
• Jesteś aktywny i możesz pomagać innym.

Co związek daje pracownikom? – zobacz