Dodatek wiejski dla nauczycieli jest formą wsparcia finansowego przewidzianego dla nauczycieli pracujących w szkołach położonych na terenach wiejskich lub w mniejszych miejscowościach, gdzie warunki pracy mogą być trudniejsze, a dostęp do zasobów edukacyjnych – ograniczony.
Zgodnie z art. 54 ust. 5 ustawy z dnia 26 stycznia 1988 r. – Karta Nauczyciela (tekst jedn. Dz. U. z 2023 r., poz. 984, dalej jako „KN”): „Nauczycielowi posiadającemu kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela, zatrudnionemu na terenie wsi lub w mieście liczącym do 5000 mieszkańców, przysługuje odrębny dodatek w wysokości 10% wynagrodzenia zasadniczego. Organ prowadzący szkołę może podwyższyć dodatek nauczycielowi zatrudnionemu na terenie wiejskim, na którym występuje deficyt kadr”.
Warunki wymagane do otrzymania dodatku
Nauczycielowi przysługuje więc dodatek wiejski, jeżeli spełnia łącznie następujące przesłanki:
- posiada kwalifikacje do zajmowania stanowiska nauczyciela,
- zatrudniony jest na terenie wsi lub w mieście liczącym do 5000 mieszkańców,
- zatrudniony jest w wymiarze nie niższym niż połowa obowiązującego wymiaru zajęć. Ostatnia z przesłanek wynika z brzmienia art. 91b ust. 1 Karty nauczyciela. W tym miejscu warto nadmienić, że przepisy dotyczące dodatku wiejskiego zawarte są w KN oprócz art. 54 ust. 5 i art. 91b ust. 1 także w art. 20 ust. 6, art. 22 ust. 3, art. 30 ust. 1 pkt 4 oraz art. 73 ust. 5 tejże ustawy.
Kwestia przesłanek
Przesłanka I
Odnosząc się do ww. kwestii trzech przesłanek jakie powinny być spełnione, aby nauczyciel mógł otrzymywać dodatek wiejski, wskazać należy, że w przypadku pierwszej z nich wyłączeni z prawa do dodatku wiejskiego są przede wszystkim nauczyciele zatrudnieni na podstawie art. 10 ust. 9 KN, czyli osoby zatrudnione bez wymaganych kwalifikacji za zgodą organu sprawującego nadzór pedagogiczny. Wydaje się nie budzić większych wątpliwości, że także nauczyciele bez przygotowania pedagogicznego, o których mowa w art. 10 ust. 3 KN nie spełniają pierwszej z przesłanek. Kwalifikacje wymagane od nauczycieli reguluje art. 9 ust. 1 KN oraz rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki z dnia 14 września 2023 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli (Dz. U. z 2023 r., poz. 2102).
Przesłanka III
W przypadku trzeciej przesłanki należy pamiętać, że zgodnie z art. 22 ust. 3 KN: „Do nauczyciela zatrudnionego w kilku szkołach, który w żadnej z tych szkół nie jest zatrudniony w wymiarze co najmniej 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć, łącznie jednak wymiar jego zajęć stanowi co najmniej 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć dla danego stanowiska, nie ma zastosowania przepis art. 91b ust. 1”.
Co mówią przepisy i ustawy?
Oznacza to, że nauczyciel o którym mowa w ww. przepisie art. 22 ust. 3 KN także ma prawo do dodatku wiejskiego. Przyjmuje się, że w takim przypadku dodatek ten przysługuje w każdej ze szkół. Dodatek określony w art. 54 ust. 5 KN nie jest składnikiem wynagrodzenia, co wynika z treści art. 30 ust. 1 pkt 4 KN, który wyłącza ze składników wynagrodzenia świadczenia z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, świadczenie, o którym mowa w art. 53a KN i dodatek, o którym mowa w art. 54 ust. 5 KN.
Socjalny charakter dodatku
Dodatek dla nauczyciela zatrudnionego na terenie wiejskim ma charakter socjalny, co wynika nie tylko m.in. z kwestii wyłączenia go ze składników stanowiących wynagrodzenie, ale przede wszystkim usytuowania przepisu regulującego ten dodatek w rozdziale 7 KN – „Uprawnienia socjalne i urlopy” obok regulacji z zakresu zakładowego funduszu świadczeń socjalnych oraz świadczenia na start dla nauczyciela odbywającego przygotowanie do zawodu nauczyciela uregulowanego w art. 53a KN.
Kiedy wszelkie wypłaty?
W związku z tym, że dodatek wiejski jest pozapłacowym świadczeniem o charakterze socjalnym pracodawca nie ma obowiązku stosować w tym przypadku terminu wskazanego w art. 39 ust. 3 KN, zgodnie z którym: „Wynagrodzenie wypłacane jest nauczycielowi miesięcznie z góry w pierwszym dniu miesiąca. Jeżeli pierwszy dzień miesiąca jest dniem ustawowo wolnym od pracy, wynagrodzenie wypłacane jest w dniu następnym”. W doktrynie prawa pracy wskazuje się, że dodatek ten może być wypłacany z góry, w terminie określonym w art. 39 ust. 3 KN, natomiast nie jest to obligatoryjne.
Co w przypadku nieobecności w pracy?
Mając na względzie socjalny charakter dodatku wiejskiego oraz brak przepisów prawa pracy, które by określały, że podlega on obniżeniu w przypadku nieobecności w pracy (np. spowodowanej zwolnieniem lekarskim), należy uznać, że nauczyciel zachowuje prawo do tego dodatku w pełnej wysokości także w okresie niewykonywania pracy i pobierania zasiłku chorobowego. Prawo do dodatku wiejskiego w pełnej wysokości zachowuje także nauczyciel przeniesiony w stan nieczynny oraz w okresie przebywania na urlopie dla poratowania zdrowia, co wprost wynika z treści art. 20 ust. 6 oraz art. 73 ust. 5 Karty Nauczyciela.
Opodatkowanie dodatku
Zgodnie z art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych za przychody ze stosunku służbowego, stosunku pracy, pracy nakładczej oraz spółdzielczego stosunku pracy uważa się wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne oraz wartość pieniężną świadczeń w naturze bądź ich ekwiwalenty, bez względu na źródło finansowania tych wypłat i świadczeń, a w szczególności: wynagrodzenia zasadnicze, wynagrodzenia za godziny nadliczbowe, różnego rodzaju dodatki, nagrody, ekwiwalenty za niewykorzystany urlop i wszelkie inne kwoty niezależnie od tego, czy ich wysokość została z góry ustalona, a ponadto świadczenia pieniężne ponoszone za pracownika, jak również wartość innych nieodpłatnych świadczeń lub świadczeń częściowo odpłatnych.
Należy więc uznać, że przychodem ze stosunku pracy i stosunków pokrewnych są więc wszelkiego rodzaju wypłaty i świadczenia mające swoje źródło w łączącym pracownika z pracodawcą stosunku pracy lub stosunku pokrewnym. Dodatek wiejski stanowi więc przychód, o którym mowa w art. 12 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Dodatek ten podlega więc opodatkowaniu.
Jak wyglądają składki do Zus od dodatku wiejskiego
Większe wątpliwości budzi natomiast kwestia oskładkowania dodatku wiejskiego, czyli odprowadzania składek na ubezpieczenie do ZUS. W tym zakresie występują przeciwstawne poglądy, także w orzecznictwie Sądu Najwyższego. Nadmienić należy, że kwestia ta była rozpatrywana w kontekście oskładkowania dodatku mieszkaniowego, który był uregulowany w art. 54 ust. 3 KN do 2018 r., jednak ze względu na zbliżony charakter obu dodatków, można uznać, że poglądy dotyczące dodatku mieszkaniowego można odnieść do dodatku wiejskiego. W kontekście treści wyroków Sądu Najwyższego z dnia 3 października 2005 r. (sygn. III UK 96/05, LEX nr 1615943), z dnia 6 lipca 2005 r. (III UK 50/05, LEX nr 166476) oraz z dnia 11 lipca 2002 r. (II UKN 429/01, LEX nr 55433), można byłoby uznać, ze dodatek wiejski nie podlega więc wliczeniu do podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia.
Co mówi Sąd Najwyższy na temat składek na ubezpieczenie
Odmiennie jednak wskazuje się w wyrokach Sądu Najwyższego z dnia 20 listopada 2006 r. (I UK 313/05, LEX nr 950612), z dnia 29 września 2005 r. (I UK 83/05, LEX nr 166478) oraz przede wszystkim uchwale Sądu Najwyższego 7 sędziów z dnia 26 kwietnia 2006 r. (III UZP 1/06, LEX nr 177084). Zgodnie z ww. uchwałą 7 sędziów SN „Dodatek mieszkaniowy wypłacany nauczycielowi na podstawie art. 54 ust. 3 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (jednolity tekst: Dz. U. z 2003 r. Nr 118, poz. 1112 ze zm.) jest wliczany do podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe (art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, Dz. U. Nr 137, poz. 887 ze zm.)”.
Dlaczego warto należeć do Związku?
- Nie jesteś sam jeśli masz problemy w pracy,
- Działając w NSZZ „Solidarność” masz większą szansę na wynegocjowanie wyższych płac i lepszych warunków pracy,
- Zyskujesz pomoc w przypadku niesprawiedliwego traktowania, dyskryminacji, przemocy,
- Korzystasz z pomocy prawników i związkowych ekspertów,
- Jesteś aktywny i możesz pomagać innym.
