Czynniki rakotwórcze i mutogenne w miejscu pracy – czy przepisy chronią pracownika przed takimi czynnikami? Na co zwrócić uwagę?
Wiele się słyszy o konieczności eliminacji ze środowiska wszelkich czynników rakotwórczy, czy też mutagennych, nie tylko w odniesieniu do środowiska pracy. Choroby nowotworowe są niczym widmo nadchodzącego nieszczęścia, przerażają i niosą z sobą ogromne cierpienie. Co jednak zrobić by ich uniknąć? Czy jest to w ogóle możliwe? A może jedyną opcją jest zadbanie o odpowiednie środowisko, celem zmniejszenia ekspozycji na czynnik sprzyjający rozwojowi choroby nowotworowej lub wpływających na zmiany w strukturze kodu DNA?
Zgodnie z art. 94 Kodeksu Pracy, do podstawowych obowiązków pracodawcy należy, m.in. organizowanie pracy tak, by zmniejszać jej uciążliwości (zwłaszcza pracy monotonnej i pracy w ustalonym z góry tempie) przeciwdziałanie dyskryminacji w zatrudnieniu oraz zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.
Powstaje, zatem pytanie, czym jest to zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy? Pytanie jest dość szerokie i wymagałoby szerszego opracowania w odniesieniu do wszelkich możliwych prac wykonywanych przez pracowników, różnych gałęzi przemysłu oraz usług. W tym artykule udzielimy odpowiedzi na ww. pytanie w odniesieniu do odpowiedzialności pracodawcy, w kontekście czynników rakotwórczych i mutagennych w środowisku pracy.
Czynniki rakotwórcze w miejscu pracy….. i co dalej?
Zgodnie z treścią art. 222 §1 i §2 Kodeksu Pracy, pracodawca ma obowiązek w przypadku zatrudnienia pracownika w warunkach narażenia na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, zastępować te substancje chemiczne, ich mieszaniny, czynniki lub procesy technologiczne mniej szkodliwymi dla zdrowia lub stosować inne dostępne środki ograniczające stopień tego narażenia, przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. Do obowiązków pracodawcy należy również zaprowadzenie rejestru wszystkich rodzajów prac w kontakcie z substancjami chemicznymi, ich mieszaninami, czynnikami lub procesami technologicznymi o działaniu rakotwórczym, a także zaprowadzenie rejestru pracowników zatrudnionych przy tych pracach. Powyższe czynności pracodawca prowadzi w oparciu o Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie substancji chemicznych, ich mieszanin , czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy.
Obowiązki pracodawcy wynikające ze wspomnianego rozporządzenia ministra zdrowia, zostały wypunktowane na poniższej ilustracji.
Czym jest rakotwórczość i mutagenność, jak zidentyfikować te czynniki w środowisku pracy?
W myśl definicji sformułowanej wg Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) NR 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin, termin rakotwórczość oznacza wywołanie nowotworu lub wzrost częstotliwości występowania nowotworu w następstwie narażenia na substancję lub mieszaninę. Z kolei pod terminem mutagenność, należy rozumieć w odniesieniu do komórek rozrodczych, jako dziedziczne mutacje genowe, w tym dziedziczne aberracje liczby i struktury chromosomów w zarodkach w następstwie narażenia na substancję lub mieszaninę.
W Unii Europejskiej (UE) substancje rakotwórcze oraz mutagenne są klasyfikowane na podstawie kryteriów określonych w rozporządzeniu CLP.
Zgodnie z informacjami zawartymi w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 24 lipca 2012 (t.j. Dz.U. 2021 poz. 2235), jako rakotwórcze uznaje się substancje chemiczne spełniające kryteria klasyfikacji jako rakotwórcze lub mutagenne kategorii 1A lub 1B (oznakowanych Carc. 1A, 1B oraz Mut. 1A, 1B – nie mylić z Rep. 1A lub 1B) i mieszaniny zawierające te substancje w stężeniach powodujących spełnienie kryteriów klasyfikacji mieszaniny jako rakotwórczej lub mutagennej kategorii 1A lub 1B.
Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia, do procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym zaliczamy:
– produkcja auraniny;
– procesy i prace, podczas których emitowana jest krzemionka krystaliczna w frakcji respirabilnej;
– prace w narażeniu na spaliny emitowane z silników Diesla;
– prace związane z narażeniem przez skórę na działanie olejów mineralnych użytych wcześniej w silnikach spalinowych;
– prace związane z narażeniem na pyły drewna;
– procesy technologiczne związane z narażeniem na działanie WWA (wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne), które są obecne w sadzy, smołach i pakach węglowych;
– procesy technologiczne związane z narażeniem na działanie pyłów, dymów i aerozoli tworzących się podczas rafinacji niklu i jego związków;
– produkcja alkoholu izopropylowego metodą mocnych kwasów.
Pomiary substancji i mieszanin rakotwórczych
Jednym z obowiązków pracodawcy w przypadku występowania czynnika o działaniu rakotwórczym lub mutagennym jest przeprowadzenie badań i pomiarów, które wykonuje się:
- co najmniej raz na sześć miesięcy – jeżeli podczas ostatniego badania i pomiaru stwierdzono stężenie czynnika o działaniu rakotwórczym lub mutagennym powyżej 0,1 do 0,5 wartości NDS;
- co najmniej raz na trzy miesiące – jeżeli podczas ostatniego badania i pomiaru stwierdzono stężenie czynnika o działaniu rakotwórczym lub mutagennym powyżej 0,5 wartości NDS.
Jeżeli wyniki dwóch ostatnich badań i pomiarów szkodliwych dla zdrowia czynników o działaniu rakotwórczym lub mutagennym- wykonanych w odstępie, co najmniej sześciu miesięcy, nie przekroczyły 0,1 wartości NDS, pracodawca może odstąpić od wykonywania badań i pomiarów.
Komu i do kiedy przekazujemy sprawozdanie?
Termin: do 15 stycznia za poprzedni rok. Jeżeli ta data wypada w dzień ustawowo wolny od pracy lub w sobotę, sprawozdanie można przesłać najpóźniej kolejnego dnia roboczego.
Komu przesyłamy: sprawozdanie należy sporządzić w 3 egzemplarzach. Jeden pozostawiamy w miejscu pracy, kolejne dwa przesyłamy, właściwemu państwowemu wojewódzkiemu inspektorowi sanitarnemu oraz właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy.
Opracowanie zdjęcia głównego, oraz pozostałych ilustracji: Maciej Ziegler SukcesStudio.pl
