Rola związków zawodowych w zapobieganiu wypadkom przy pracy

Rola związków zawodowych w zapobieganiu wypadkom przy pracy – czy wiesz co robią związki w tej sprawie? Przekonaj się.

Ustawa o związkach zawodowych wskazuje, że związki zawodowe sprawują kontrolę nad przestrzeganiem prawa pracy oraz uczestniczą, na zasadach określonych odrębnymi przepisami, w nadzorze nad przestrzeganiem przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

Wypadkowość w 2021 roku

Ostatnie lata pokazały, że liczba wypadków w Polsce nadal utrzymuje się na dość wysokim poziomie.
Zgodnie z danymi Głównego Urzędu Statystycznego dotyczącymi wypadków przy pracy, w 2021 roku doszło do 68 777 zdarzeń zakwalifikowanych jako wypadki, z czego ponad 42 tys. w zakładach o wielkości zatrudnienia od 50 do 500 i więcej pracowników, tj. w zakładach, gdzie stan zatrudnienia umożliwia powstanie i działanie organizacji związkowych.
Do szczególnie dużej liczby wypadków dochodzi w zakładach przetwórstwa przemysłowego – ponad 23 tys. wypadków miało miejsce właśnie w dużych zakładach. Czynnością wykonywaną przez pracownika w momencie wystąpienia wypadku w 10% była obsługa maszyn. Chociaż skala zjawiska może nie wydawać się wielka, to statystycznie w trakcie 2021 roku, każdego dnia podczas obsługi maszyn, wypadkowi ulegało przynajmniej 6 osób. Zasadnym pozostaje pytanie, czy istnieje możliwość wpływania organizacji związkowych na zmniejszenie wypadkowości w zakładach przemysłowych?

Ochrona zdrowia pracowników

Zakładowe organizacje związkowe sprawują kontrolę nad przestrzeganiem w zakładzie pracy przepisów prawa pracy, a w szczególności przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.
Rzecz jasna odpowiedzialność za zapewnienie pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy spoczywa bezpośrednio na pracodawcach oraz osobach kierujących pracownikami, a nieprzestrzeganie przepisów bhp przez powyższe osoby jest odpowiednio usankcjonowane w przepisach. Nie oznacza to jednak, że pracodawca oraz jego kierownicy mają monopol na kształtowanie warunków bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładach. Zgodnie z przepisami kodeksu pracy pracodawca konsultuje z pracownikami lub ich przedstawicielami wszystkie działania związane z bezpieczeństwem i higieną pracy. Przedstawiciele pracowników są natomiast wybierani przez zakładowe organizacje związkowe, jeśli takowe działają w zakładzie.
Zatem istnieją możliwości skutecznego oddziaływania na pracodawcę w zakresie ochrony zdrowia
pracowników i stwarzania dla nich bezpieczniejszych warunków pracy. Szczególną rolę w tych procesach odgrywają społeczni inspektorzy pracy.

Uprawnienia SIP bronią przeciw zagrożeniom

Prawo przeprowadzania kontroli warunków pracy przez społecznych inspektorów pracy zostało jasno określone w ustawie o SIP. Prawo kontrolowania stanu budynków, maszyn, urządzeń technicznych i
sanitarnych oraz procesów technologicznych z punktu widzenia bezpieczeństwa i higieny pracy, udziału w analizowaniu przyczyn powstawania wypadków przy pracy, zachorowań na choroby zawodowe i inne schorzenia wywołane warunkami środowiska pracy oraz kontroli stosowania przez zakłady pracy właściwych środków zapobiegawczych pozwala wpływać na ograniczenie wystąpienia wypadków, w tym podczas użytkowania maszyn.
Społeczny inspektor pracy może wydać zalecenie (ustne- zawsze najszybciej i najlepiej) natychmiastowego usunięcia tego zagrożenia, a w przypadku niepodjęcia odpowiednich działań wydać, już w formie pisemnej, zalecenie wstrzymania pracy danego urządzenia technicznego lub określonych robót – dokonując odpowiedniego wpisu do „Księgi zaleceń i uwag społecznego inspektora pracy”, którą pracodawca udostępnia do wglądu zakładowym organizacjom związkowym, organom samorządu załogi, organom Państwowej Inspekcji Pracy oraz innym organom nadzoru i kontroli warunków pracy. Zapisy w księgach mają moc dokumentów urzędowych w postępowaniu przed organami państwowymi. Jest to zatem środek oddziaływania, z którym pracodawcy muszą się liczyć, jeśli nie chcą narazić się na kontrole organów PIP i konsekwencje stwierdzenia nieprawidłowości w tym zakresie.

A co z maszynami?

Jak wspomniano na początku artykułu, wypadki podczas użytkowania maszyn stanowią istotną część ogólnej liczby wypadków występujących w Polsce. Bezpieczna obsługa maszyn pozostaje zagadnieniem nastręczającym pracodawcom wielu problemów. Pomimo obowiązku zapewnienia, aby stosowane maszyny i inne urządzenia techniczne zapewniały bezpieczne i higieniczne warunki pracy, w szczególności zabezpieczały pracownika przed urazami, działaniem niebezpiecznych substancji chemicznych oraz szkodliwym i niebezpiecznym działaniem innych czynników środowiska pracy pracodawcy nie znają, bądź ignorują przepisy określające minimalne wymagania dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn.
Widać zatem, jak niezwykle istotna dla poprawy stanu bezpieczeństwa w zakładach jest działalność kontrolna społecznej inspekcji pracy. Ponadto w przepisach o bezpieczeństwie użytkowania maszyn  wprost wskazano, że pracodawca powinien konsultować z pracownikami lub ich przedstawicielami zagadnienia związane z bezpieczeństwem i higieną pracy w tym zakresie oraz umożliwiać pracownikom udział w dyskusjach w tych sprawach. Czy działalność strony społecznej w tym zakresie może przynosić pozytywne rezultaty?

Podsumowanie

Ze sprawozdania z działalności Państwowej Inspekcji Pracy w 2021 roku wynika, że inspektorzy pracy wydali łącznie ponad 6600 nakazów wstrzymania eksploatacji maszyn i urządzeń w sytuacji, gdy ich eksploatacja powodowała bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi. W przetwórstwie przemysłowym było to łącznie 2662 decyzje, z czego w zakładach zatrudniających 50-250 pracowników 876 decyzji, a w zakładach większych niż 250 pracowników – 268 decyzji. Tymczasem w branży górniczej, gdzie de facto działalność związkowa istnieje od dziesięcioleci, takich decyzji inspektorzy pracy wydali łącznie 54.

Chociaż nie należy wyciągać z tych danych prostej korelacji pomiędzy ilością nieprawidłowości przy użytkowaniu maszyn stwierdzoną przez PIP, a działalnością związków zawodowych w zakładach z różnych branż, można przypisać jej przynajmniej częściowo pozytywny wpływ na ukształtowanie pewnego poziomu przestrzegania przepisów bhp.

A to już jest działanie, które zapobiega tragediom pracowników oraz ich rodzin – zatem działanie bezcenne.

Autor: inspektor pracy Dawid Dziedzic, Okręgowy Inspektorat Pracy w Krakowie

Opracowanie zdjęcia głównego, oraz pozostałych ilustracji: Maciej Ziegler SukcesStudio.pl