Ostatnie lata to czas, kiedy świętujemy wiele rocznic, głównie z przywróceniem niezależnej państwowości, powołania instytucji (m.in. Państwowej Inspekcji Pracy) czy założenia struktur określonych związków, stowarzyszeń i organizacji.
W 2021 r. świętujemy, tak w ujęciu krajowym, jak i regionalnym czy nawet lokalnym, okrągłe rocznice związane z odbudową państwa polskiego. Ponadto wspominamy wydarzenia oraz postacie, które swymi dokonaniami przyczyniły się do rozwoju pozycji Polski w Europie, jak i na świecie. Sejm uhonorował kard. Stefana Wyszyńskiego, Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, Stanisława Lema, Cypriana Kamila Norwida oraz Tadeusza Różewicza, ustanawiając ich patronami bieżącego roku. Jednocześnie, 2021 r. jest również rokiem Konstytucji 3 Maja. Nie zapominajmy także, że równo 100 lat temu na terenie Górnego Śląska odbył się plebiscyt mający zdecydować o dalszej przynależności tak obszarów, jak i ludności go zamieszkującej, w którego konsekwencji wybuchło III powstanie śląskie.
Decyzja o przeprowadzeniu plebiscytu
Chociaż ludność Górnego Śląska zdecydowanie domagała się przyłączenia Górnego Śląska do Polski, co wyrażone zostało w dwóch poprzedzających plebiscyt powstaniach śląskich, to ostatecznie w dniu 20 marca 1921 r. został przeprowadzony plebiscyt. Jak podają źródła Archiwum Archidiecezjalnego w Katowicach była to akurat Niedziela Palmowa. Wydaje się, że termin ten nie został wybrany przypadkowo. Dzień ten jest bowiem dla wyznawców katolicyzmu dniem wjazdu Jezusa do Jerozolimy, a słynne Hosanna ma oddawać radość z nadchodzącego okresu Wielkiej Nocy. Taki szczęśliwy czas miał również nadejść dla strony zwycięskiej przeprowadzanego plebiscytu. Sięgając do źródeł Instytutu Pamięci Narodowej dowiadujemy się, że w plebiscycie wzięło udział 1,2 miliona osób. W jego wyniku prawie 60% opowiedziało się za przynależnością Górnego Śląska do Niemiec, pozostałe niewiele ponad 40% uznało, że tereny te powinny znaleźć się w granicach Polski.
Polska czy Niemcy ?
Przeprowadzenie plebiscytu wiązało się z oddawaniem głosów w postaci przygotowanych kartek z napisem „Polska – Polen” lub „Deutschland – Niemcy”. Ważne były tylko te głosy (odpowiednie kartki), które zostały umieszczone w drewnianej urnie. Kartki wkładano do kopert opatrzonych alianckimi pieczęciami. Obszar plebiscytowy obejmował zarówno powiaty miejskie, jak i powiaty ziemskie. Jak podają źródła Muzeum Miejskiego w Zabrzu, wśród tych pierwszych znalazły się Bytom, Gliwice, Katowice, Królewska Huta (dzisiejszy Chorzów), Opole i Racibórz. Powiaty ziemskie z kolei obejmowały swym zakresem Bytom, Gliwice, Głubczyce, Koźle, Kluczbork, Lubliniec, Olesno, Opole, Pszczynę, Racibórz, Rybnik, Tarnowskie Góry i Zabrze, a ponadto część powiatu prudnickiego oraz część powiatu namysłowskiego. Uprawnionymi do głosowania (zgodnie z postanowieniami Międzysojuszniczej Komisji Rządzącej i Plebiscytowej na Górnym Śląsku, która stanowiła organ nadzorczy nad przeprowadzeniem plebiscytu) zostały osoby, które 1 stycznia 1921 r. ukończyły 20 lat. Osoby te zostały podzielone na cztery kategorie. Kategoria A obejmowała urodzonych i mieszkających na obszarze plebiscytowym. Kategorią B objęto tzw. emigrantów, tj. osoby, które urodziły się na obszarze plebiscytowym, ale tego obszaru ówcześnie nie zamieszkiwały. Osoby nieurodzone na obszarze plebiscytowym, które osiedliły się na nim przed dniem 1 stycznia 1904 r. objęto kategorią C, natomiast posiadających stałe miejsce zamieszkania od tej daty a wysiedlonych z obszaru plebiscytowego przed 1920 rokiem przez niemieckie władze objęto kategorią D. Frekwencja podczas plebiscytu była wysoka, ponieważ wyniosła ok. 98%.
Zwycięskie powstanie – niebagatelne znaczenie
W wyniku m.in. niekorzystnego podziału terenów plebiscytowych, w tym zwycięstwa Niemiec we wszystkich powiatach miejskich, wybuchło III powstanie śląskie, którego stulecie obchodzimy w tym roku. Ostatecznie w wyniku decyzji Konferencji Ambasadorów w Paryżu z 20 października 1921 r., wschodnia część Górnego Śląska została włączona do Polski. Zwycięskie powstanie z 1921 r., opór polskiej ludności Śląska oraz polskiego komisarza plebiscytowego – Wojciecha Korfantego, pozwolił na korzystniejszy podział Górnego Śląska ze zdecydowaną przewagą terenów hutniczych oraz kopalń węgla kamiennego dla Polski (co w odradzającej się Rzeczpospolitej miało niebagatelne znaczenie). Świętowanie setnej rocznicy zwycięstwa w III powstaniu śląskim pozwala przypomnieć wszystkim mieszkańcom Górnego Śląska, jak i osobom, które pochodzą z tych terenów, że dzięki konsekwencji w działaniu polskiej ludności, stanowczym ruchom polskich władz oraz twardym i uporczywym poczynaniom wojsk powstańczych, II Rzeczpospolita uzyskała doskonale rozwinięty przemysłowo obszar, który wpłynął pozytywnie na kondycję gospodarki państwa.
Warto pamiętać
Dziś, w okresie pandemii Covid-19, obchody tego, co wydarzyło się 100 lat temu z pewnością będą dużo skromniejsze w związku z obowiązującymi ograniczeniami. Nie zapominajmy jednak, że III powstanie śląskie było jednym z niewielu, które zakończyło się sukcesem, a dla Polaków, dla których wolność i niezależność stanowią jedne z najważniejszych wartości, było także świadectwem, że 123 lata braku państwowości nie pozbawiło ich nadziei i marzeń na odbudowanie kraju.
Autor artykułu: Tomasz Musialik
Źródło zdjęć: https://ipn.gov.pl/pl/historia-z-ipn/140549,Miroslaw-Wecki-Plebiscyt-na-Gornym-Slasku-20-marca-1921.html
