Jaka jest rola związków zawodowych przy ustalaniu regulaminu wynagradzania – wyrażenie zgody, przedłożenie opinii czy udział w konsultacjach?
Zgodnie z art. 772 § 4 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz.U. z 2023 r. poz. 1465 oraz z 2024 r. poz. 878, 1222, 1871 i 1965) regulamin wynagradzania ustala pracodawca. Jeżeli u danego pracodawcy działa zakładowa organizacja związkowa, pracodawca uzgadnia z nią regulamin wynagradzania.
„Oznacza to, że jeżeli u pracodawcy działa tylko jedna organizacja związkowa, to bez uzgodnienia z nią regulamin nie może wejść w życie” – wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 2004 r., I PK 349/03.
W świetle ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz.U. z 2022 r. poz. 854) w sprawach wymagających zawarcia porozumienia lub uzgodnienia stanowiska z zakładowymi organizacjami związkowymi organizacje te przedstawiają wspólnie uzgodnione stanowisko. Sposób ustalania i przedstawiania tego stanowiska przez wyłonioną do tych spraw wspólną reprezentację związkową określa porozumienie zawarte przez organizacje związkowe. Jeżeli w sprawie ustalenia m.in. regulaminu wynagradzania – organizacje związkowe albo reprezentatywne organizacje związkowe w rozumieniu art. 253 ust. 1 lub 2, z których każda zrzesza co najmniej 5% pracowników zatrudnionych u pracodawcy, nie przedstawią wspólnie uzgodnionego stanowiska w terminie 30 dni od dnia przekazania im przez pracodawcę tego dokumentu, decyzje w sprawie jego ustalenia podejmuje pracodawca, po rozpatrzeniu odrębnych stanowisk organizacji związkowych.
„Wyjaśnienia wymaga więc użyte w omawianym art. 30 ust. 5 ustawy o związkach zawodowych sformułowanie: „wspólnie uzgodnionego stanowiska”. Zdaniem Sądu Najwyższego w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę wykładnia językowa (gramatyczna) tego sformułowania nie może nasuwać żadnych wątpliwości, iż chodzi w nim o takie stanowisko, które zostało wspólnie wypracowane przez wszystkie zakładowe organizacje związkowe lub co najmniej przez organizacje związkowe reprezentatywne w rozumieniu art. 24125a k.p., to znaczy takie, które powstało po wcześniejszym uzgodnieniu go przez owe organizacje związkowe. Określenie „wspólnie” oznacza bowiem „wraz z kimś drugim, razem, łącznie z innymi”, zaś określenie „uzgadniać”, to nic innego, jak „czynić zgodnym z czymś, doprowadzać do braku rozbieżności, obopólnie wyrażać na co coś zgodę, ujednolicać, koordynować, harmonizować” (por. Słownik języka polskiego pod red. prof. dr Mieczysława Szymczaka, PWN W-wa 1989, s. 642 oraz s. 767)” – wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 stycznia 2012 r., I PK 83/11.
„Użyte w art. 30 ust. 5 ustawy z 1991 r. o związkach zawodowych sformułowanie „wspólnie uzgodnionego stanowiska” oznacza, iż chodzi w nim o zgodne stanowisko ustalone uprzednio przez przedstawicieli wszystkich zakładowych organizacji związkowych albo przynajmniej organizacji reprezentatywnych, tożsame co do treści i zawarte w jednym piśmie adresowanym do pracodawcy, a nie o stanowiska odrębnie i samodzielnie zajęte przez poszczególne organizacje związkowe. Pracodawca musi mieć bowiem pewność co do stosunku poszczególnych organizacji związkowych do prezentowanych im do uzgodnienia regulacji zakładowego prawa pracy. Pewności takiej nie dadzą mu natomiast stanowiska zawarte w odrębnych pismach poszczególnych zakładowych organizacji związkowych, nawet gdyby treść owych pism sugerowała zbliżone stanowiska tych organizacji. Tymczasem od tego, jakie jest rzeczywiste (wspólne) stanowisko organizacji związkowych, zależy dalszy tok procedowania przez pracodawcę owych regulacji. Jeśli bowiem organizacje związkowe przedstawią pracodawcy wspólnie uzgodnione (czyli wspólne, jednolite) negatywne stanowisko, to pracodawca nie ma możliwości samodzielnego wydania regulaminu bądź przeprowadzenia zmian w tym regulaminie i musi prowadzić dalsze uzgodnienia z organizacjami związkowymi. Z kolei odrębne stanowiska tych organizacji upoważniają pracodawcę do samodzielnego i legalnego podjęcia przezeń decyzji w przedmiocie wydania regulaminu lub dokonania w nim zmian” – wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 stycznia 2025 r., II PSKP 43/23.
Wyrażenie stanowiska to przedstawienie punktu widzenia, poglądu. Co istotne, może ono przyjąć formę opinii. Taką postać zajmowania stanowiska przewiduje na przykład art. 106 § 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz.U. z 2024 r. poz. 572). Jak wskazano powyżej sposób ustalania i przedstawiania tego stanowiska określa porozumienie zawarte przez organizacje związkowe.
Należy zwrócić uwagę, że czasami regulamin wynagradzania może być wydawany w postaci źródła prawa powszechnie obowiązującego, na przykład aktu prawa miejscowego – uchwały organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego.
Na podstawie art. 30 ust. 6 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (Dz.U. z 2024 r. poz. 986 i 1871) organ prowadzący szkołę określa dla nauczycieli szkół publicznych regulamin wynagradzania. W świetle art. 30 ust. 6a ww. ustawy regulamin ten podlega uzgodnieniu ze związkami zawodowymi zrzeszającymi nauczycieli.
Obowiązek poddania procedurze uzgodnieniowej treści projektu regulaminu wynagradzania dla nauczycieli nie oznacza jednak konieczności uzyskania w tym zakresie zgody związków zawodowych. W takim przypadku obowiązkowo należy sporządzić protokół uzgodnień i rozbieżności.
„Naczelny Sąd Administracyjny w zakresie znaczenia pojęcia „uzgodnienia” (…), podziela poglądy wyrażone w orzecznictwie sądowym, które odwołują się do stanowiska Trybunału Konstytucyjnego, przedstawionego w wyroku z dnia 17 marca 1998 r., sygn. akt U 23/97. W wyroku tym Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że przepis art. 4 ust. 2 Karty Nauczyciela dotyczy współuczestnictwa związków zawodowych w procesie tworzenia prawa, a użyty w nim termin „uzgodnienie”, zgodnie z jego sensem językowym oznaczać ma czynność polegającą na „doprowadzeniu do braku rozbieżności”, „ujednolicaniu” czy też „harmonizowaniu” (w znaczeniu „wzajemnego dostosowania”). Trybunał wskazał też, że co prawda jedno ze znaczeń tego terminu sprowadza się do „obopólnego wyrażenia na coś zgody”, lecz ustawodawca przy konstruowaniu tej formy współuczestnictwa związków zawodowych w procesie tworzenia prawa kładzie nacisk nie na efekt uzgodnienia w postaci osiągnięcia zgody, lecz raczej na fakt uzgadniania, na sam proces dochodzenia do tej zgody; ujednolicania czy też wzajemnego dostosowywania (harmonizowania) swoich stanowisk. Świadczy o tym zawarcie przed rozważanym pojęciem słowa „podlegają”. Trybunał stwierdził też, że oznacza to nałożenie (…) przede wszystkim obowiązku poddania treści aktów (…) procedurze uzgodnieniowej celem wypracowania wspólnego stanowiska. Z uzasadnienia powyższego wyroku wynika także, że „uzgodnienie” nie może zawsze oznaczać całkowitej i powszechnej zgody między organem prawotwórczym, a podmiotami uczestniczącymi w procesie stanowienia aktu normatywnego na wszelkie rozwiązania tego aktu, lecz oznaczać musi poddanie treści stanowionych aktów sformalizowanej procedurze uzgodnieniowej z podmiotami upoważnionymi do tej formy uczestnictwa w procesie stanowienia aktu normatywnego w celu jej osiągnięcia” – wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 23 czerwca 2020 r., I OSK 2221/19.
„Brak uznania konieczności pełnego uzgodnienia projektu regulaminu dotyczącego wynagradzania nauczycieli między organem stanowiącym gminy a związkiem zawodowym zrzeszającym nauczycieli jako warunku uchwalenia takiego regulaminu jest w pełni zrozumiałym. Gdyby od zgody związku zawodowego zależała w pełni treść ww. regulaminu, to wówczas w praktyce najczęściej nie byłyby uchwalane żadne regulaminy. Oczywistym jest bowiem, że w interesie związku zawodowego jest ochrona pracowników, a w tym także dążenie do wprowadzenia jak najkorzystniejszych dla pracowników rozwiązań płacowych, natomiast rada gminy musi uwzględnić nie tylko obowiązujące prawo, ale także możliwości finansowe budżetu danej gminy i dopuszczalny zakres możliwych rozwiązań finansowych. Dlatego podstawowe znaczenie ma przede wszystkim przeprowadzenie procedury uzgadniającej, a nie wyrażenie zgody przez obie strony na proponowaną treść takiego regulaminu (…). Uchybienie polegające na braku w istocie pisemnego sporządzenia tzw. „protokołu rozbieżności” między stronami stanowi co najwyżej nieistotne naruszenie prawa” – wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 13 marca 2024 r., III OSK 1619/22.
„Istotą procedury uzgodnieniowej jest bowiem zapoznanie się ze zdaniem/opinią związku zawodowego co do konkretnych, przedstawionych szczegółowo rozwiązań i propozycji uchwałodawcy” – wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Lublinie z 7 kwietnia 2022 r., III SA/Lu 786/21.
Sposób działania związków zawodowych przy ustalaniu regulaminu wynagradzania zależy od liczby organizacji związkowych, a także postaci tego regulaminu. Uzgodnienie jego treści polega na zawarciu porozumienia (konsensusu) przy jednej organizacji związkowej lub przedstawieniu wspólnego stanowiska organizacji związkowych (np. opinii), jeżeli u pracodawcy funkcjonuje więcej organizacji związkowych. Natomiast konsultacje ze związkami zawodowymi prowadzone są, gdy regulamin wynagradzania stanowi akt prawa miejscowego (uchwały organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego), który w świetle obowiązujących przepisów podlega uzgodnieniom.
Dlaczego warto należeć do Związku?
- Nie jesteś sam jeśli masz problemy w pracy,
- Działając w NSZZ „Solidarność” masz większą szansę na wynegocjowanie wyższych płac i lepszych warunków pracy,
- Zyskujesz pomoc w przypadku niesprawiedliwego traktowania, dyskryminacji, przemocy,
- Korzystasz z pomocy prawników i związkowych ekspertów,
- Jesteś aktywny i możesz pomagać innym.
